یکی از مباحث حقوق کار تعیین وضعیت کارگران از کارافتاده به منظور استفاده از مزایایی است که قوانین تامین اجتماعی برای آنان در نظر گرفته است. برای مثال باید اشاره کرد که به موجب اصل 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دولت موظف است از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم،خدمات و حمایت‌های مالی را به منظور حمایت از فرد از کارافتاده تامین کند. این اصل مقرر می‌کند:
«برخورداری از تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کارافتادگی، بی‌سرپرستی، در راه ماندگی، حوداث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی، دولت مکلف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تامین کند». بر طبق این اصل قوانین عادی نیز در حمایت از کارگران از کارافتاده گام برداشته‌اند در مبنای ایجاد این مقرره نیز باید گفت که کارگران از کار افتاده به عنوان افرادی که از قدرت تولید و بهره‌وری پایینی برخوردارند، یاد شده است و لازم است در مواقعی که این قشر از کارگران دچار سانحه یا آسیب می‌شوند مورد حمایت قرار گیرند. به همین علت بحث پیش‌رو درباره ساز و کارهای حمایت از این قشر از کارگران در قانون تامین اجتماعی است.همان‌طور که می‌دانیم از کارافتادگی با بیماری متفاوت است. از کارافتادگی می‌تواند ناشی از بیماری و یا حادثه شغلی و همچنین ناشی از حادثه یا بیماری غیرحرفه‌ای باشد. چنانچه کارگر به هر دلیل توانایی خود را به صورت کلی یا جزیی از دست بدهد، با توجه به درجه کاهش توانایی در دسته‌بندی مختلفی قرار می‌گیرد که در برخی موارد چنانچه کاهش توانایی ناشی از کار کارگر باشد مورد حمایت بوده و چنانچه ناشی از غیر حرفه او باشد مورد حمایت بیمه تامین اجتماعی نیست بنابراین از کارافتادگی انواع مختلفی دارد.
مورد نخست از کارافتادگی کلی است که عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که نتواند با اشتغال به کار سابق یا کار دیگر بیش از یک سوم درآمد خود را به دست آورد در چنین مواردی به تشخیص کمیسیون پزشکی باید درجه کاهش قدرت کار بیمه شده 66 درصد و بیشتر باشد. لازم است به این نکته اشاره شود که این نوع از کارافتادگی اعم از اینکه ناشی از حادثه و یا بیماری حرفه‌ای باشد یا نباشد مورد حمایت بیمه تامین اجتماعی است و به موجب آن مستمری از کارافتادگی پرداخته خواهد شد با این تفاوت که چنانچه از کارافتادگی به موجب حادثه ناشی از کار یا بیماری شغلی باشد مستمری کامل از کارافتادگی و گرنه به نسبت سنوات حق بیمه پرداختی، مستمری محاسبه و پرداخت می‌شود. در مورد محاسبه از کار افتادگی کلی نیز باید گفت این نوع از کار افتادگی به این طریق محاسبه می‌شود که یک سی‌ام متوسط حقوق ماهانه بیمه شده ضرب در سنوات پرداخت حق بیمه می‌شود به نحوی که از صد در صد متوسط حقوق ماهانه او کمتر و از 50 درصد آن بیشتر باشد. همچنین باید توجه داشت حقوق متوسط ماهانه که مبنای محاسبات قرار می‌گیرد عبارت است از جمع 720 روزمزد (که بر مبنای آن حق بیمه پرداخت شده) قبل از وقوع حادثه تقسیم بر روزهای کارکرد ضرب در 30 است. شایان ذکر است در مورد بیمه‌شدگانی که دارای همسر بوده یا فرزند یا پدر یا مادر تحت تکفل داشته باشند و مستمری استحقاقی آنان از 60 درصد مزد یا حقوق متوسط آنان کمتر باشد علاوه بر آن معادل ده درصد مستمری استحقاقی به عنوان کمک مشروط بر آنکه جمع مستمری و کمک از 60 درصد تجاوز نکند پرداخت خواهد شد.
مورد دوم از کارافتادگی جزیی است که به کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که با اشتغال به کار سابق یا کار دیگری فقط قسمتی از درآمد خود را به دست آورد، گفته می‌شود. در چنین موردی به تشخیص کمیسیون پزشکی باید میزان کاهش قدرت کار بیمه شده بین 33 تا 66 درصد بوده مضاف به علت حادثه ناشی از کار باشد. بنابراین از کارافتادگی جزیی فقط در اثر حادثه ناشی از کار مشمول حمایت بیمه تامین اجتماعی است بنابراین از کارافتادگی ناشی از حادثه خارجی و یا بیماری اعم از حرفه‌ای یا غیر حرفه‌ای را شامل نمی‌شود. باید اضافه کرد که حوادث ناشی از کار حوادثی است که در حین اجرای وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق می‌افتد و مقصود از حین اجرای وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه یا موسسه‌های وابسته یا ساختمان‌ها و محوطه آنها مشغول به کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه عهده دار اجرای ماموریتی باشد، اوقات مراجعه به درمانگاه و یا بیمارستان و یا برای معالجات درمانی و توان بخشی و اوقات رفت و برگشت بیمه شده از منزل به کارگاه جزو اوقات اجرای وظیفه محسوب می‌شود مشروط بر اینکه حادثه در زمان عادی رفت و برگشت به کارگاه اتفاق افتاده باشد، حوادثی که برای بیمه شده حین اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان و مساعدت به آنان اتفاق می‌افتد حادثه ناشی از کار محسوب می‌شود. میزان مستمری از کارافتادگی جزیی عبارتست از حاصل‌ضرب درصد از کارافتادگی بیمه شده در مبلغ مستمری از کارافتادگی کلی که ذکر شد.
مورد سوم از کارافتادگی مشمول غرامت نقص مقطوع است که مطابق آن اگر درجه کاهش قدرت کار بیمه شده به تشخیص کمیسیون پزشکی بین 10 تا 33 درصد و موجب آن حادثه ناشی از کار باشد بیمه شده استحقاق دریافت غرامت نقص مقطوع را خواهد داشت. میزان آن عبارتست از 36 برابر مستمری استحقاقی مقرر در بند یک ضرب در درصد از کارافتادگی. در پایان باید گفت که با بررسی موارد گفته شده در بالا به این نتیجه می‌رسیم که کارگران از کارافتاده نیز مورد حمایت قانونگذار قرار گرفته‌اند منتها درصد از کارافتادگی بر نوع و میزان حقوق آنان تاثیر گذاشته است.
حمیدرضا ابریشمی
