نویسنده: عـلــی ادراکـــی *

در شهر لاهه هلند قبلاً دادگاهی تحت عنوان دادگاه بین المللی لاهه فعالیت داشت اما امروزه و در حال حاضر دادگاه لاهه به دیوان کیفری بین المللی که اصطلاحاً ICC گفته می شود تغییر نام داده است. این دادگاه بین المللی از سال 1998 میلادی طبق بیانیه رم تاسیس شد و اکثر کشور ها از جمله ایران پیوستن به آن را امضا کردند ولی ایران به ICC ملحق نشد.

این دیوان که در اصطلاح ICC گفته می شود و دادگاه کیفری بین المللی به حساب می آید به جرایم خاص رسیدگی می کند. این جرایم چهارگانه عبارتند از:

1) جنایت علیه بشریت

2) جرایم نسل کشی

3) جنایات جنگی

4) جرایم تجاوز به یک گروه انسانی

باید توجه داشته باشیم رسیدگی به این 4 جرم در صلاحیت دیوان کیفری بین المللی است.

جهان اسلام یک پنجم از بشریت کل جهان را تشکیل می دهد. وقتی به مقدسات این جهان توهین شود، واضح است که علیه بشریت توهین شده و به نوعی مسلمانان را مورد هتک حیثیت و حرمت قرار داده اند و از نظر روانی و حتی جسمی به آنها خدشه ای وارد کرده اند.

در اساسنامه دیوان کیفری بین المللی تمامی مواد به صورت صریح گفته شده است. یکی از مفاد این اساسنامه رسیدگی به جرایم منحصر به کشور های عضو است. یعنی اگر کشوری اتباع کشور دیگر را مورد حمله قرار دهد و یکی از جرایم فوق را مرتکب شود موضوع قابل طرح در دیوان کیفری بین المللی است. از طرف دیگر نکته ای که وجود دارد این است که حتی اگر مسئولان کشوری اتباع کشور خودشان را مورد تعدی و ظلم قرار دهند و جرایم فوق را مرتکب شوند باز هم قابل طرح در دیوان کیفری بین المللی خواهد بود.

در رویه و عملکرد دیوان کیفری بین المللی مشاهده می کنیم که به عنوان مثال این دیوان عمر حسن البشیر رئیس جمهور سودان را به اتهام ارتکاب جنایت علیه بشریت و جرایم جنگی و نسل کشی، تحت تعقیب قرار داد و برای وی قرار بازداشت صادر کرد و ضمناً از تمامی کشور های عضو و غیرعضو دیوان خواستار بازداشت وی شد. ضامن اجرایی آرای این دیوان پلیس بین الملل است که ملزم به دستگیری متهمان و تحویل آنها به دیوان داوری است. مشاهده می کنیم که سودان عضو این دیوان نیست پس سوال مهمی که به ذهن می آید این است که چطور دیوان کیفری بین المللی خودش را صالح به رسیدگی در این مورد می داند؟ پس همان طور که سودان عضو دیوان کیفری بین المللی نیست ولی این دیوان می تواند به پرونده اتهامی رئیس جمهوری سودان رسیدگی کند، بر این اساس فیلمسازی از کشور امریکا هم که فعلاً عضو دیوان نشده و به کل بشریت و جهان اسلام توهین کرده به طریق اولی دیوان صلاحیت دارد وی را به خاطر توهین به بشریت محکوم کند و همچنین این شخص را تحت تعقیب قرار بدهد. اما دولت امریکا در این خصوص هیچ گونه مسئولیتی ندارد چون در امریکا آزادی بیان وجود دارد! به طوری که در چند سال اخیر در امریکا حتی به یهودیان و مسیحیان نیز توهین شده بود! هرچند که دستگاه قضایی امریکا براساس قوانین خود نمی تواند توهین کنندگان به مذاهب و ادیان مختلف را تحت تعقیب قرار دهد.

بطور کلی براساس قوانین دیوان کیفری بین المللی تمامی کشور های عضو و غیرعضو ملزم به تبعیت از مقررات این دیوان هستند بنابراین برخی از کشور های مسلمان از جمله افغانستان و بسیاری از کشور های اسلامی آفریقا که عضو دیوانعالی کیفری بین المللی هستند می توانند علیه فیلمسازی از امریکا که به مقدسات مسلمانان توهین کرده در این دیوان طرح دعوی کنند.

در اینجا سوال دیگری مطرح می شود که آیا کشور شاکی نیز باید عضو دیوان کیفری بین المللی باشد یا خیر؟ جواب این است که عضویت شاکی در ICC از شرایط نیست و شاکی فقط شکایت خود را به ICC اعلام می کند. مانند مردم سودان که خودشان طرح شکایت کرده اند.

البته باید توجه داشته باشیم که در چند سال اخیر قاعده ای در حقوق جزای بین المللی تحت عنوان اصل صلاحیت جهانی پدید آمده است. مضمون این قاعده بدین صورت است که اگر شخصی اعم از حقوقی یا حقیقی یا دولتی مرتکب جرمی (هر نوع جرم) علیه دیگری شود و جرم در هر کجای دنیا اتفاق افتاده باشد بر اساس این قاعده دادگاه های کیفری داخلی بعضی از کشور ها صلاحیت رسیدگی به این امر را دارند. در حالی که نه شاکی و نه متهم هیچ کدام تبعه آن کشور نیستند. به طور مثال اگر یک تبعه افغان در ایران مرتکب قتل شود دادگاه افغانستان صالح است چون مجرم تابع آن کشور است و دادگاه ایران نیز صالح رسیدگی به پرونده است چون جرم در آنجا اتفاق افتاده است. اما آیا دادگاه فرانسه نیز می تواند جهت رسیدگی به این پرونده وارد شود؟!

اگر این دو کشور (ایران و افغانستان) به پرونده رسیدگی نکنند و عدالت به خوبی اجرا نشود می توانند در دادگاه کیفری داخلی کشور ثالث شکایت کنند چون طبق اصل صلاحیت جهانی دنیا را به یک دهکده جهانی تشبیه می کنند و بر این باورند که باید به این موضوع رسیدگی شود. طبق اصل صلاحیت جهانی همه مسلمانان می توانند در مورد اهانت کنندگان به اعتقادات مذهبی​شان در دادگاه های کیفری داخلی بعضی از کشور ها از جمله فرانسه و بلژیک اقامه شکایت کیفری کنند.

ضمناً طبق دو سند بسیار مهم بین المللی یکی اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 10 دسامبر 1948 میلادی و دیگری میثاق بین المللی حقوق مدنی- سیاسی مصوب 16 دسامبر 1966 میلادی، احترام به عقاید و ادیان پذیرفته شده است و کسی نمی تواند به اعتقادات و تفکرات و دین شخص دیگری توهین کند، بنابراین عمل فیلمساز امریکایی شاید طبق قوانین کشور امریکا جرم تلقی نشود ولی کاملاً مغایر با اصول پذیرفته شده بین المللی شناخته می شود که می توان علیه این فیلمساز طرح شکایت کرد.

در هر حال برای این که مردم مسلمان و دولت های اسلامی بتوانند از این فیلمساز شکایت کنند 2 راه وجود دارد:

1) طرح شکایت در دیوان کیفری بین المللی (ICC) به عنوان وقوع جرم علیه بشریت

2) استفاده از اصل صلاحیت جهانی و طرح شکایت در دادگاه های کیفری داخلی بعضی از کشور ها از جمله فرانسه

ملاحظه می شود فیلمسازی که با ساخت فیلمی به مقدسات مسلمانان و اسلام توهین کرده است، امریکایی است و این فیلمساز در واقع کل جهان اسلام را مورد هتک حرمت و حیثیت قرار داده است بنابراین مسلمانان و دولت های اسلامی می توانند در دادگاه کیفری فرانسه هم طرح شکایت کنند و دادگاه ها ملزم به رسیدگی هستند اما دولت امریکا با استناد به این که عضویتی در دیوان بین المللی ندارد، نمی تواند ادعا کند این قوانین برای محاکمه و مجازات، اتباع کشورش را شامل نمی شود. پس یک سوال مهم در اینجا وجود دارد. آیا طبق قانون امریکا این مسئله یعنی توهین به مسلمانان به وسیله فیلمساز جرم بوده است یا نه؟! در اینجا تعارض قوانین به وجود می آید. طبق قانون فرانسه اگر تعارضی بین قوانین داخلی و مقررات بین المللی به وجود آید، اولویت با قوانین و مقررات بین المللی خواهد بود. بنابراین از آنجایی که طبق اعلامیه جهانی حقوق بشر، توهین به عقاید و نظریات ادیان پذیرفته نشده است و آن را نفی کرده اند پس فرانسه مجبور است طبق میثاق بین المللی به موضوع هتک حرمت مسلمانان رسیدگی کند و فیلمساز را مجرم بشناسد.

*کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی   
    
 روزنامه ایران، شماره 5179 به تاریخ 29/6/91، صفحه 22 (شوک امروز)