بدون اغراق باید گفت، مهریه که اصالتا برای گره‌گشایی در کار خانواده و به خصوص زن به وجود آمده است، امروز یکی از بزرگترین مشکلات خانواده‌ها محسوب می‌شود. در ابتدای زندگی، چانه‌زنی بر سر مهریه، ارزش معنوی قرارداد ازدواج را به تنش می‌کشد. در طول زندگی، مهریه تبدیل به موضوع بحثی در دعاوی خانوادگی و مشکلات فامیلی می‌شود و در صورتی که خانواده از مسیر اخلاق خارج شود، مهریه بهترین بهانه برای فشار آوردن زوجین بریکدیگر و گروکشی آنها می‌شود.
برای اینکه مهریه در حقوق خانواده مسیر درستی را در پیش بگیرد، تلاش‌های زیادی انجام شده است. یکی از مهم ترین این تلاش‌ها در لایحه حمایت از خانواده انجام شده است.موضوع دیگری که پیرامون مهریه مطرح شده است، بیمه کردن مهریه در یکی از شرکت‌های بیمه است. اگر چه این خبر بر روی خروجی برخی رسانه‌ها قراردارد و این خدمت در لیست خدمات برخی شرکت‌های بیمه نام برده شده است، اما ابعاد این نوع بیمه دچار ابهام است. نه‌تنها شهروندان با زوایای این بیمه آشنا نیستند، بلکه حقوقدانانی که در حوزه حقوق بیمه فعالیت می‌کنند هم با احتیاط به سراغ این موضوع می‌روند. در این گزارش سعی داریم در گفت‌وگو با برخی حقوقدانان و کارشناسان، برخی از زوایای این قرار داد را مورد بررسی قرار دهیم.
بیمه مهریه، ابتکار شرکت‌های بیمه
یک وکیل دادگستری درباره بیمه مهریه می‌گوید: تا کنون قانونی در زمینه بیمه مهریه تصویب نشده است ولی بعضی از شرکت‌های بیمه به ارایه خدمات در این مورد می‌پردازند. در این بیمه، زوجه به عنوان ذینفع در موارد فوت بیمه شده (زوج) در طول مدت بیمه یا حیات وی در انقضای مدت بیمه، از مزایای بیمه‌نامه استفاده می‌کند. این در واقع تلفیقی از بیمه عمر، بیمه از کارافتادگی و بیمه تامین اجتماعی است.ابراهیم ایوبی درباره معایب بیمه مهریه می‌افزاید: طلاق ریسک بیمه‌ای تلقی نمی‌شود. ریسک‌های قابل بیمه، تعاریف و تعابیر و جنبه‌های مختلفی دارد، اما نکته اساسی در ریسک‌های قابل بیمه این است که وقوع آن اختیاری و به اراده بیمه شده و بیمه‌گذار نیست؛ بنابراین در بیمه مهریه، طلاق امری اختیاری و ارادی است و یک ریسک بیمه‌ای تلقی نمی‌شود و قابل بیمه شدن نیست و در صورت وقوع، مهریه از طرف شرکت بیمه قابل پرداخت نیست.این وکیل دادگستری معتقد است: قبول شرط طلاق در بیمه مهریه بر خلاف اصول تحکیم خانواده است.در صورتی که زن یا شوهردر صورت تمایل به طلاق، به‌راحتی بتوانند طلاق بگیرند و سرمایه بیمه مهریه را از شرکت بیمه دریافت کنند؛ این امر به منزله پاداش به امر مکروه طلاق خواهد بود و بنابراین ارکان خانواده سست، و طلاق در جامعه بیش از پیش تشدید خواهد شد.علاوه بر این ایوبی معتقد است:مهریه‌های نامتعارف قابل بیمه شدن نیست. به طور معمول شرکت‌های بیمه برای قبول ریسک بیمه‌ای، افراد را با مبالغ متعارف جامعه بیمه می‌کنند و از طرف دیگر امکان پرداخت حق بیمه برای اینگونه بیمه‌ها از طرف بیمه شدگان وجود ندارد. به‌عنوان مثال اگر کسی مهریه همسرش را ۲۰۰۰ سکه قرارداده باشد، با توجه به قیمت سکه، مبلغ مورد تعهد در حدود ۱،۴۰۰،۰۰۰،۰۰۰ تومان خواهد بود و بایک بیمه ۱۰ ساله باید ماهانه مبلغ قابل توجهی پرداخت کند که به نظر می‌رسد خارج از توان یک فرد باشد.
فروض مختلف بیمه مهریه
این وکیل دادگستری در خصوص حالت‌های مختلفی که در بیمه مهریه پیش می‌آید، بیان می‌دارد:
الف. در صورت حیات زوج در پایان مدت بیمه، سرمایه اصلی بیمه‌نامه به صورت یکجا و یا مستمری به زوج پرداخت می‌شود.
ب. در صورت از کار افتادگی دایم و کامل زوج در طول مدت بیمه، بیمه‌گذار از پرداخت اقساط بعدی حق بیمه تا پایان مدت بیمه معاف شده و تعهدات بیمه‌گر کماکان در موعد مقرر انجام خواهد گرفت.
ج. درصورت فوت بیمه‌شده در طول مدت بیمه، سرمایه اصلی بیمه‌نامه به زوجه پرداخت خواهد شد.
د. درصورت فوت بیمه‌شده بر اثر حادثه، 2 برابر سرمایه اصلی بیمه‌نامه به زوجه پرداخت خواهد شد.
ایوبی همچنین درباره اینکه شرکت بیمه، مهریه را برای کدام طرف بیمه می‌کند، می‌افزاید: شوهر (زوج) است که سلامت یا زندگی او تحت پوشش بیمه قرار گرفته و حیات یا از کار افتادگی و یا فوت او موجب انجام تعهدات بیمه‌گر خواهد بود. بیمه شده می‌تواند عنوان بیمه‌گذار را نیز داشته باشد.این وکیل دادگستری در خاتمه اشاره می‌دارد که حق بیمه یکجا، سالانه و یا ماهانه براساس سرمایه انتخابی و با توجه به سن بیمه شده و مدت بیمه تعیین می‌شود.
بررسی امکان انعقاد عقد بیمه
عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه علامه طباطبایی درباره بیمه مهریه می‌گوید: بیمه مهریه مبحثی قابل تامل است. باید دید آیا چنین بیمه‌ای می‌تواند با ضوابط بیمه همخوانی داشته باشد یا خیر؟
دکتر علی تقی‌زاده توضیح می‌دهد: بیمه به طور کلی جزو احتمالات است و ویژگی احتمال امکانپذیر بودن آن است و غیرممکن محسوب نمی‌شود. مهریه هم به عنوان یک بدهی که بین زوج و زوجه وجود دارد، می‌تواند بیمه شود؛ به این شرط که شرایط و ضوابط لازم را وجود داشته باشد.این مدرس حقوق خانواده در ادامه بیان می‌دارد: در بررسی شرایط، باید به این موضوع توجه کرد که در حال حاضر 90 تا 95 درصد مهریه‌ها پرداخت نمی‌شود و در اینجا باید متذکر شد که اگر پای بیمه در میان باشد، همه بدهی گردن بیمه‌گر می‌افتد. اگر تعهد و تضمینی وجود داشته باشد که با شرایط مهریه و بیمه همخوانی داشته باشد، بیمه مهریه هم کاری امکانپذیر خواهد بود.این حقوقدان ادامه می‌دهد: در بیمه مهریه، قاعدتا تعهد بیمه‌گر باید به این ترتیب باشد که وقتی مرد متعهد به پرداخت مهریه است و نمی‌تواند همه آن مهریه را پرداخت کند، شرکت بیمه براساس تعهدش آن را به زوجه می‌پردازد؛ مانند اتومبیلی در برابر خسارت‌هایی که ممکن است در تصادفی وارد کند، بیمه شخص ثالث می‌شود و البته ورود چنین خسارتی قطعی نیست و جزو احتمالات است. در واقع شرکت بیمه امیدوار است که تصادفی صورت نگیرد.
اما وقتی مهریه بیمه می‌شود، به این معنی خواهد بود که شرکت بیمه متعهد می‌شود که مهریه‌ای را که پرداخت آن حتمی است بپردازد. این حقوقدان اشاره می‌دارد: اگر در ایجاد طرح بیمه مهریه این دغدغه وجود داشته باشد که مهریه زوجه از وضعیت فعلی خارج شود و با استفاده از آن حقوق زوجه بهتر تامین شود، چنین طرحی جای حمایت و دفاع دارد. اما اگر قرار است پس از اجرای چنین طرحی، تفاوت جدی با شرایط حاضر به وجود نیاید و پرداخت مهریه در دادگاه‌ها باز هم پروسه‌های طولانی را طی کند و هر ماه نیم سکه و یک سکه از مهریه زن پرداخت شود، چنین طرحی نمی‌تواند مشکل بزرگی را حل کند.این حقوقدان متذکر می‌شود: صنعت بیمه بر پایه ریسک و احتمال است و چنین احتمالی دو طرف دارد؛ اگر شرایط وجود داشته باشد، می‌توان مهریه یا هر چیز دیگری را بیمه کرد. ما در حال حاضر بیمه‌هایی داریم که قروض وام افراد را هم بیمه می‌کنند. یعنی شخصی از بانک وام می‌گیرد و وام را بیمه می‌کند. در این فرض شرکت بیمه اقساط وام را اگر عقب بیفتد پرداخت می‌کند. این در مورد بیمه مهریه هم امکان‌پذیراست، البته همان‌طور که گفته شد، با ایجاد شرایط و ضوابط خاص قابل اجراست.
فرهنگ‌سازی بیشترین تاثیر را دارد
یک وکیل دادگستری دیگر درباره امکان بیمه کردن مهریه می‌گوید: به نظر می‌رسد این موضوع بیشتر سلیقه‌ای باشد. شرکت‌های خاص خصوصی وجود دارند و از قبل هم بوده‌اند، که اعلام می‌کنند مهریه افراد را بیمه می‌کنند؛ مانند بیمه منزل که شخص منزلش را بیمه می‌کند و این در مورد موضوع بیمه، بیمه کردن مهریه است. اما من شخصا با سقف بالای مهریه موافق نیستم، زیرا که یک مبحث توافقی است و نباید بالاجبار باشد.گیتی پورفاضل معتقد است: بیمه روی احتمالات می‌چرخد. همان‌طور که شما ماشین خود را بیمه می‌کنید و ممکن است که در طول 10 سال یک‌بار هم این بیمه را مورد استفاده قرار ندهید، مهریه هم ممکن است بیمه شود اما این نوع بیمه یک بیمه اختیاریست و مثل بیمه شخص ثالث اجباری نیست.این وکیل دادگستری اظهار می‌دارد:اما درباره شخص بیمه شونده یا به اصطلاح بیمه‌گذار باید گفت که در واقع این زوج است که خودش را در قبال مهریه زوجه بیمه می‌کند؛ اگر مثلا زوج مهریه را 5 سال پیش بیمه کرده باشد، و مهریه زوجه 200 سکه باشد و بعد از 5 سال مهریه به اجرا گذشته شود، بیمه براساس تعهدش آن را پرداخت می‌کند.
در واقع زوج به مرور مقداری پول پرداخت می‌کند و بعد از مدتی بیمه تعهد دارد که پرداخت کننده مهریه باشد.پورفاضل همچنین در ادامه خاطرنشان می‌کند: ما در مقابل یک عمل انجام شده قرار گرفتیم. بعد از لغو قوانین حمایت از خانواده، رسم شد که خانواده‌ها مهریه دخترها را بر اساس سکه تعیین کنند. بدین‌ترتیب سکه ملاک قرار گرفت؛ این در صورتی است که در قدیم مهریه را قرار می‌دادند که کمکی باشد برای زنی که شوهرش می‌میرد. وی اشاره می‌کند که به نظر من باید به کلی قانون تغییر کند. مثلا از آن تاریخی که یک خانم و آقا با هم ازدواج می‌کنند، هر چیزی که در زندگی به دست می‌آورند، وقت طلاق گرفتن نصف شود. در این صورت نه زندان‌ها از زوج‌های بدهکار مهریه پر می‌شود و نه زن‌ها دچار افسردگی می‌شوند.عضو کمسیون حقوق بشر کانون وکلا می‌افزاید: ما فرهنگ زیبایی داریم؛در کلمات و واژگان فارسی همسر به معنی همدم است که معنای بسیار زیبایی دارد و زبان فارسی برای بسیاری از کلمات مبنای برابر قرار داده است و کمتر از هر جای دیگر مونث و مذکر در این زبان وجود دارد. ما معتقدیم که مرد کدخدا و زن کدبانو است و اینها مقام‌های والایی هستند.وی تصریح می‌کند: باید در جامعه فرهنگ‌سازی صورت گیرد و پایه منطقی و درستی را برای این مسایل مبنا قرار دهیم. برعکس اگر مبنا غیرمنطقی و غلط باشد، فرهنگ‌سازی امکان ندارد. مثل میخی است که اگر بد کوبیده شود قابل استفاده نیست. باید به ریشه‌های اصلی برگردیم. جامعه باید ملایم باشد و این را می‌شود از طریق فرهنگ‌سازی در جامعه نهادینه کرد.
وجود عشق و محبت در کشور باعث رواج فرهنگ‌سازی می‌شود و فرهنگ‌سازی جز با مبناهای منطقی و درست امکانپذیر نیست.با توجه به آنچه که کارشناسان مورد تاکید قرار دادند، بیمه مهریه، موضوعی دور از ذهن نخواهد بود و شرکت‌های بیمه می‌توانند با شرایطی که در قرارداد مشخص می‌شود، به ارایه این بیمه بپردازند. اما این نوع بیمه، بیمه‌ای مستقل نخواهد بود، بلکه به دیگر قالب‌های بیمه مثل بیمه عمر نزدیک خواهد شد. البته اما و اگر درباره چنین قراردادی باز هم وجود دارد. تکالیف و حقوق بیمه‌گر و بیمه‌گذار در این قرارداد بیش از هر چیز به محتوای آن بستگی خواهد داشت.
