مرتضی ناجی
در قانون مجازات اسلامی مشخصاً بحث اعاده حیثیت مطرح نشده بلکه در این قانون، از رفع آثار محکومیت جزایی یاد شده است که حقوقدانان از این قانون به عنوان اعاده حیث استفاده می‌کنند. وقتی از این تأسیس سخن به میان می‌آید منظور، رفع آثار محکومیت جزایی است و دقیقا عنوان اعاده حیثیت در قانون وجود ندارد.
اعاده حیثیت از ابعاد مختلف مورد بحث قرار می‌گیرد. اولا در مورد کسی که بزه دیده یعنی کسی که جرم علیه او انجام می‌گیرد. مثلا وقتی به کسی تهمت یا افترا می‌زنند وی با شکایتی که انجام می‌دهد در مقام اعاده حیثیت از خودش برمی‌آید که از آن به عنوان ادعای شرف یاد می‌شود. نوع دیگر اعاده حیثیت در مورد مجرم انجام می‌شود وقتی شخصی (مجرم) محکومیت جزایی پیدا می‌کند بر اثر این محکومیت از بعضی حقوق اجتماعی محروم می‌شود چون مرتکب جرمی شده و محکومیت کیفری پیدا کرده است. بعضی حقوق اجتماعی مثل اشتغال، استخدام، رأی دادن انتخاب شدن از این شخص سلب می‌شود . وقتی حکم محکومیت در مورد او انجام شد و مجازات اجرا شد بعد از انقضاء مدتی از تاریخ اجرای حکم، از محکوم‌علیه اعاده حیثیت می‌شود. نتیجه این اعاده حیثیت، حقوقی که در اثر محکومیت کیفری از او سلب شده به او برمی‌گردد که اصطلاحاً به آن اعاده حیثیت می‌گویند.
وقتی بزه دیده در مقام شکایت از حقوق خودش برمی‌آید و ادعا می‌کند شخص معینی از او هتک حیثیت کرده است (به او بهتان یا افترا زده شده) در اثر این جرم حیثیت از او سلب شده پس، از دادگاه تقاضای اعاده حیثیت می‌کند. باتعقیب کیفری و محکوم کردن آن فرد از خودش اعاده حیثیت می‌کند که در حقوق جزا از آن به عنوان تأسیس اعاده حیثیت یاد می‌شود.بعضی اوقات بر اثر اشتباه یا تقصیر قاضی که از کسی هتک حرمت می‌شود در ماده 171 قانون اساسی آمده است اگر در اثر اشتباه و تقصیر قاضی به کسی ضرر مادی یا معنوی برسد وضرر معنوی مصداق هتک حیثیت است که در اثر اشتباه یا تقصیر قاضی در صدور حکم یا انطباق حکم با موضوع معین به کسی ضرر معنوی برسد باید از آن فرد اعاده حیثیت شود در ماده 58 قانون مجازات اسلامی آمده است که مقصر ضامن است و باید جبران خسارت کند. در ماده 1 قانون مسئولیت مدنی از اعاده حیثیت و جبران ضرر معنوی یاد می‌کند. البته مجازات کیفری برای کسانی که ضرر و زیان دیده‌اند در قانون تعبیه نشده است و فقط باید جبران خسارت شود. البته این بحث مورد اختلاف است که این خسارت را قاضی یا دولت باید بپردازد اگر ناشی از تقصیر قاضی باشد باید خود قاضی جبران خسارت کند و اگر از اشتباه قاضی باشد باید از صندوق دولت پرداخت شود و خسارت توسط دولت جبران می‌شود.
*وکیل پایه یک دادگستری
