در گفت و گو با کارشناسان بررسی شد؛
حقوق بیماران در برخورداری از خدمات فوریت‌های پزشکی
گروه حقوقی - حضور گسترده دولت در همه حوزه‌ها در کشور ما باعث شده که حتی زمانی که صحبت از حوادث و خدمات فوریت‌های پزشکی می‌شود، فعالیت دولت در این حوزه مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به اینکه خدمات بهداشتی و درمانی در کشور ما با حضور گسترده دولت ارایه می‌شود، به همین دلیل در بررسی راهکارهای قوانین برای ارایه بهتر فوریت‌های پزشکی نیز باید به سراغ قوانین ناظر به وظایف و تکالیف دولت رفت.
طرح این بحث در ماه مبارک رمضان اهمیت ویژه‌ای دارد، چراکه به دلیل روزه داری و گرمی هوا، احتمال بروز حوادث و نیاز به خدمات و فوریت‌های پزشکی بیشتر به وجود می‌آید. حالا تصور کنید کسی که به دلیل این شرایط نیاز به فوریت‌های پزشکی دارد، به دلیل نادیده گرفتن مقررات دچار آسیب شود. چنین حادثه‌ای نه تنها تخلف از مقررات بوده و جرم است، بلکه از نظر اخلاقی نیز بسیار قبیح به نظر می‌رسد. در ادامه در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی مقررات حوزه فوریت‌های پزشکی و حقوق بیماران در این رابطه می‌پردازیم.
نقش وزارت بهداشت در ارایه خدمات درمانی اورژانسی
یک کارشناس ارشد حقوق عمومی در گفت‌وگو با «» در خصوص حقوق بیماران در برخورداری از خدمات فوریت‌های پزشکی به قوانین پراکنده‌ای که در این خصوص به تصویب رسیده است اشاره می‌کند: علی زمانیان می‌گوید: در حال حاضر در کشور ما، قانون برنامه پنجم توسعه، قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت و آیین‌نامه پوشش فراگیر خدمات فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی به عنوان مهم ترین مقرراتی که در حوزه درمان مطرح هستند قابل بررسی هستند. این وکیل دادگستری قانون برنامه پنجم توسعه را تازه‌ترین قانون در این خصوص و در عین حال نشان‌دهنده نقشه راه در حوزه حقوق بیماران در رابطه با خدمات فوریت‌های پزشکی می‌داند.
زمانیان به بند (ب) ماده 37 قانون برنامه پنجم توسعه اشاره می‌کند و می‌گوید: در این ماده آمده است که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است اقدامات لازم برای درمان فوری و بدون قید و شرط مصدومان حوادث و سوانح رانندگی در همه واحدهای بهداشتی و درمانی دولتی و غیردولتی و همچنین در مسیر اعزام به مراکز تخصصی و مراجعات ضروری بعدی را به عمل آورد. این کارشناس حقوقی تاکید می‌کند که با توجه به این ماده قانونی دولت موظف است که شرایط لازم برای ارایه خدمات به بیماران را فراهم کند. وی در توضیح تامین منابع مالی ارایه چنین طرحی می‌گوید: در قانون در این خصوص نیز راهکارهایی در نظر گرفته شده است بنابراین دولت نمی‌تواند به هیچ عنوان از زیر بار اجرای این قانون شانه خالی کند. وی توضیح می‌دهد: برای تامین بخشی از منابع لازم جهت ارایه خدمات تشخیصی و درمانی به مصدومان فوق، معادل 10 درصد از حق بیمه شخص ثالث، سرنشین و مازاد از شرکت‌های بیمه تجاری اخذ و به طور مستقیم طی قبض جداگانه به حساب درآمدهای اختصاصی نزد خزانهداری کل کشور به نام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی واریز مـیشود.
نقش بیمارستان‌ها در ارایه خدمات اورژانسی فوری
یک وکیل دادگستری در خصوص وظیفه بیمارستان‌ها در پذیرش بیماران اورژانسی می‌گوید: بیمارستان‌ها حق ندارند به بهانه پرداخت پول از پذیرش بیماران سرپایی خودداری کنند. اگر چنین کاری انجام دهند مرتکب جرم شده‌اند. مهدی تیماجی در گفت‌وگو با «» ضمن اشاره به این موضوع می‌گوید: خودداری از ارایه خدمات به بیماران اورژانسی توسط بیمارستان‌ها علاوه بر اینکه جنبه کیفری دارد، از نظر اخلاقی نیز بسیار قبیح است. وی با اشاره به ایام ماه مبارک رمضان و روی دادن چنین اتفاقاتی در کشور ما در این ایام می‌گوید: در درجه اول تعهد اخلاقی هر انسان کمک به هم‌نوع خود می‌باشد به خصوص اینکه ما مسلمان هستیم و تاکید در این خصوص دو چندان است. تیماجی در ادامه به بیان قوانین مربوط به این موضوع می‌پردازد و می‌گوید:
قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومان و رفع مخاطرات جانی در این خصوص بسیار روشن و واضح است. وی توضیح می‌دهد: طبق بند 2 ماده واحده این قانون، هرگاه کسانی که حسب وظیفه یا قانون مکلفند به اشخاص آسیب‌دیده یا اشخاصی که در معرض خطر جانی قرار دارند کمک کنند از اقدام‌لازم و کمک به آنها خودداری کنند، به حبس جنحه‌ای از 6 ماه تا 3 سال محکوم خواهند شد.
بررسی آیین‌نامه ساماندهی پوشش فراگیر خدمات فوریت‌های پزشکی
گفته شد که ارایه خدمات فوری پزشکی وظیفه بیمارستان‌ها و مراکز خدماتی و درمانی است. علاوه بر این دولت نیز باید در این خصوص به توسعه زیرساخت‌ها و ارایه بهتر خدمات بپردازد. اما سوالی که در ادامه پیش می‌آید این است که منظور از خدمات فوری پزشکی چیست؟ در این خصوص باز هم به یکی از مقررات حوزه درمان سر می‌زنیم. آیین‌نامه ساماندهی پوشش فراگیر خدمات فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی کشور در این خصوص قابل بررسی است. به مجموعه خدمات و مهارت‌های فوری پزشکی اورژانسی که در مواقع اضطراری مانند تصادف بیماری حاد، پدیده‌های طبیعی یا ساخته دست بشر در قالب نظام شبکه فوریت‌های پزشکی کشور قبل از رسیدن بیمار یا مصدوم یا حادثه دیده به بیمارستان ارایه می‌شود، خدمات فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی اطلاق می‌شود.
شبکه خدمات فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی شامل مرکز پیام، پایگاه‌های شهری، جاده‌ای، هوایی، ریلی و دریایی – ساحلی است. هر یک از اجزای شبکه‌های فوریت پزشکی پیش بیمارستانی برای تحقق هدف خاصی پیش‌بینی شده است. این تقسیم‌بندی در «آیین‌نامه ساماندهی پوشش فراگیر خدمات فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی کشور» بیان شده است. در ادامه به مفاهیمی که در این حوزه از سوی قانونگذار تعریف شده است نگاهی می‌اندازیم. در حقیقت آنچه که در ادامه بیان می‌شود، راهکاری است که دولت برای ارایه خدمات به بیماران اورژانسی در نظر گرفته است. این ساز و کار در آیین‌نامه ساماندهی پوشش فراگیر خدمات فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی کشور بیان شده است.
مرکز پیام
در شهرستان‌هایی که فاقد شرایط لازم برای ایجاد مرکز ارتباطات و فرماندهی عملیات هستند و جمعیت آنها کمتر از 250 هزار نفر است، مرکز پیام ایجاد شده و به عنوان واحد اطلاع رسانی وظیفه هماهنگی و فراخوان اورژانس 115 را به عهده دارد و در شرایط بحرانی با مرکز ارتباطات همکاری لازم را انجام خواهد داد.
پایگاه امداد شهری
این پایگاه در مراکز شهرستان‌ها، شهرهای دارای دانشگاه یا دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی و شهرهای با جمعیت بیش از 50 هزار نفر ایجاد می‌شود. پایگاه امداد شهری با مرکز پیام و مرکز ارتباطات و فرماندهی عملیات در ارتباط بوده و دارای دو دستگاه آمبولانس است. در شهرهای با جمعیت بیش از 50 هزار نفر به ازای هر 60 هزار نفر جمعیت مازاد بر تعداد پایه 50 هزار نفر، یک پایگاه به همراه دو آمبولانس فعال اضافه می‌شود.
اما موضوعی که سبب می شود که امدادرسانی با تاخیر روبه‌رو شود، وجود ترافیک سنگین در شهرهایی مانند تهران است. قانونگذار در این خصوص نیز به چاره‌جویی و ارایه راهکار پرداخته است. در مقررات برای این مشکل نیز راه‌حلی پیش‌بینی شده است. به منظور تسریع در ارایه خدمات فوریت‌های پزشکی، کاهش زمان رسیدن به صحنه حادثه و غلبه بر ترافیک‌های سنگین شهری در کلان‌شهرها (شامل تهران، تبریز، شیراز، مشهد، اصفهان، اهواز، قم، کرج) بایستی هر پایگاه شهری مجهز به حداقل یک دستگاه موتوسیکلت اورژانس شود که به ازای هر دستگاه موتوسیکلت ، 4 نفر کاردان یا کارشناس مربوط تعریف می‌شود. سایر شهرها بنا بر ضرورت در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند.
پایگاه امداد جاده‌ای
بسیاری از خدمات فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی در حوادث جاده‌ای ضرورت پیدا می کند. پایگاه جاده‌ای در جاده‌ها و در مبادی شهرهای با جمعیت کمتر از 50 هزار نفر با فاصله حداکثر 40 کیلومتر و با در نظر گرفتن حداکثر زمان رسیدن به محل حادثه 15 دقیقه ایجاد می‌شود. هر پایگاه جاده‌ای دارای یک دستگاه آمبولانس فعال بوده و با مرکز ارتباطات و فرماندهی عملیات و یا مرکز پیام در ارتباط است.
پایگاه امداد فوریت‌های پزشکی موقت
پایگاه‌هایی که در ایام ویژه به منظور آمادگی و توان عملیاتی بیشتر در مکان‌هایی که افزایش جمعیت و یا تردد بیش از حد معمول دارند، راه‌اندازی می‌شوند، پایگاه امداد فوریت‌های پزشکی موقت نام دارد. در ایام سفرهای تابستانی بیشتر شاهد این پایگاه‌ها هستیم.
پایگاه امداد هوایی
پایگاه هوایی در مسیرهای صعب‌العبور، محورهای حادثه‌خیز، محورهایی که میزان تردد در آنها بالا باشد و نیز در مناطقی که دسترسی زمینی به محل امکان‌پذیر نباشد با در نظر گرفتن امکان استفاده از بالگرد در طول روز استقرار مییابد.
بخش غیردولتی
با توجه به اینکه خصوصی‌سازی و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی یکی از سیاست‌های فراروی کشور است، استفاده از خدمات بخش خصوصی در خدمات درمانی پیش از بیمارستان نیز مورد توجه تدوین‌کنندگان آیین‌نامه پوشش فراگیر خدمات فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی بوده است. مطابق این آیین‌نامه در اجرای ماده 88 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است در راه‌اندازی پایگاه‌های شهری و جاده‌ای، استفاده از خدمات بخش غیردولتی را در اولویت قرار دهد، به نحوی که حداقل 50 درصد پایگاه‌ها، تا پایان برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از طریق واگذاری به بخش غیردولتی اداره شود. با تمدید برنامه چهارم توسعه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا پایان امسال فرصت دارد این هدف را محقق سازد. البته با توجه به حساسیت مرکز ارتباطات (Dispatch) و مرکز پیام، واگذاری فعالیتهای واحد یادشده به بخش خصوصی ممنوع است.
حق عشایر در برخورداری از پایگاه اورژانس
حق عشایر در برخورداری از خدمات فوریت‌های پزشکی نیز مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. مطابق مقررات، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است با استقرار پایگاه‌های اورژانس در مراکز بهداشتی درمانی روستایی که با پایگاه اورژانس پیش بیمارستانی حداقل 40 کیلومتر فاصله دارند و در مسیر راه‌های اصلی کشور قرار ندارند، به روستاییان و عشایر کل کشور خدمات فوریت‌های پزشکی ارایه کند. پایگاه ها و مراکز ارایه دهنده خدمات فوریت‌های پیش بیمارستانی مکلفند از آمبولانس فقط جهت انتقال بیماران و مصدومان به مراکز درمانی استفاده کنند.
همکاری تمام نهادها
در زمینه امدادرسانی فوریت‌های پزشکی به مصدومان ناشی از حوادث اعم از شهری، جاده‌ای و غیرمترقبه، وزارتخانه‌های کشور، راه و ترابری، ارتباطات و فنآوری اطلاعات، نیرو، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و همچنین نیروهای نظامی (پس از اخذ مجوز کلی فرماندهی کل قوا) و غیرنظامی و سایر سازمان‌های دولتی و غیردولتی و مؤسسات تابعه، مکلف به همکاری لازم با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هستند.
هزینه خدمات پزشکی پیش بیمارستانی
برای آگاهی بیماران اورژانسی از حقوق خود، دانستن این نکته اهمیت دارد که خدماتی که تحت عنوان خدمات درمانی پیش بیمارستانی ارایه می‌شود، رایگان است و هیچکس نمی‌تواند بابت آن از مریض یا خویشاوندان او وجهی وصول کند. پایگاه‌ها و مراکز ارایه‌دهنده خدمات فوریت‌های پیش بیمارستانی مکلفند از آمبولانس فقط جهت انتقال بیماران و مصدومان به مراکز درمانی استفاده کنند.
با توجه به گفته‌های کارشناسان و بررسی قوانین و مقررات حوزه درمان ، اولا چیزی که بیش از همه به چشم می‌خورد پراکندگی قوانین است. این پراکندگی باعث می‌شود که شهروندان از حقوقی که در زمان برخورد با فوریت‌های پزشکی دارند آگاه نباشند. این عدم اطلاع سبب می‌شود می‌تواند مورد سوءاستفاده نهادها و اشخاصی قرار گیرد که در زمان بروز حوادث اورژانسی باید به ارایه خدمات فوری پزشکی بپردازند. بنابراین حالا که موضوع اصلاح نظام درمانی و ارایه خدمات پزشکی در کشور مطرح است، مناسب به نظر می‌رسد که قوانین این حوزه نیز مورد تنقیح و بازنگری قرار گیرد و حتی در یک قانون جامع ادغام شود.
