اختلاف میان همسران به شکل ها و شیوه های مختلفی بروز پیدا می کند. گاهی آنها یک راست به سراغ دادگاه خانواده می روند و با طرح دادخواست هایی همچون مطالبه مهریه، نفقه گذشته، طلاق، تمکین و... دعوا را آغاز می کنند، گاهی نیز کار به زد و خورد می کشد و آنها با مضروب کردن یکدیگر راه بیمارستان، کلانتری و دادسرا را پیش می گیرند.
در مواردی نیز ممکن است پس از قهری کوتاه، آشتی جایگزین روابط میان همسران شود، اما شکل دیگری از رابطه خصمانه میان همسران وجود دارد که موضوع این گزارش است. رابطه خصمانه زمانی شکل می گیرد که یکی از همسران نسبت ...
به همسر خود یا اعضای خانواده اش الفاظ رکیکی را به کار می برد و به عبارت ساده به او فحش می دهد. برخی همسران تصور می کنند رد و بدل شدن چنین الفاظی می تواند عادی باشد و حق زن و شوهری چیزی است که به پشتوانه آن طرفین اجازه می یابند گاهی در دعوا با به کار بردن این الفاظ دق و دلی خود را سر طرف مقابل خالی کنند. این دسته از همسران تصور می کنند چنین گفتگویی مصداق این ضرب المثل معروف است که زن و شوهر دعوا کنند، ابلهان باور کنند. ممکن است در روابط خارج از خانه و در محیط کار، چنین ادبیاتی میان برخی افراد رایج باشد، اما در زمانی که اختلافی میان همسران شکل می گیرد، به کارگیری چنین الفاظی نسبت به همسر یا خانواده و دوستان او می تواند برای گوینده اش مسوولیت ایجاد کند و کار او را به دادسرا بکشاند. در گزارشی که می خوانید خبرنگار ما در گفتگو با کامبیز خاکدوست، وکیل پایه یک دادگستری و عضو کانون وکلای دادگستری تهران این موضوع را از زوایای گوناگونی تحلیل و بررسی کرده است.
در جرایمی مانند ضرب و جرح، سرقت، خیانت در امانت، ترک انفاق و... آسیبی که از جانب متشاکی به شاکی می رسد مساله ای کاملا عینی است و می توان با یک محاسبه ساده میزان خسارت وارد شده به شاکی را مشخص کرد. ضرب و جرح ممکن است باعث شود فرد آسیب دیده برای مدتی نتواند فعالیتی اجتماعی داشته باشد. سرقت باعث آسیب مالی به فرد می شود و خیانت در امانت نیز فرد را از نظر مالی دچار ضرر و زیان می کند. در جرمی مانند ترک انفاق نیز زن با دریافت نکردن خرجی روزانه از همسرش دچار مشکلات متعدد شده، ادامه زندگی برایش سخت می شود. شاید برای بسیاری از مخاطبان این پرسش پیش آید که بیان چند حرف رکیک نسبت به یک فرد چه آسیبی به او می رساند که قانونگذار برای چنین موضوعی مجازات تعریف کرده است؟ مگر نه این که برخی مردم در روابط عادی زندگی خود از چنین الفاظی بسادگی استفاده می کنند و برخی اوقات بیان آنها را نشانه ای از نزدیکی به یکدیگر می دانند؟ وقتی این موضوع را با کامبیز خاکدوست در میان می گذارم او پاسخ می دهد: «توهین و فحاشی ۲ موضوع کاملا متفاوت است.
در چنین مواردی به دلیل بیان برخی الفاظ از سوی فردی، به شخصیت فرد دیگر خدشه وارد می شود و این نوع از جرایم علیه تمامیت جسمانی یک فرد اتفاق می افتد و آثار مشهود بیرونی بر روحیه و شخصیت فرد می تواند بر جای بگذارد و به همین دلیل قانونگذار مجازات های خاصی را برای این جرایم در نظر گرفته و برای مرتکبانی که به شخصیت افراد و روح و معنویت آنها خدشه وارد می کنند، مجازات تعیین کرده است. اگر فحاشی به گونه ای باشد که مستوجب حد قذف شود، حد شرعی و قانونی نسبت به آن اعمال می شود. قذف زمانی محقق می شود که فردی به دیگری زنا یا لواط را نسبت دهد، اما اگر توهین و فحاشی مستوجب حد و از موارد قذف نباشد، یک درجه خفیف تر از استعمال الفاظ رکیک محسوب شده و در جمله مجازات های تعزیری بازدارنده قرار می گیرد و فقط تعزیر دارد. این مساله نیز زمانی محقق می شود که فردی نسبت به دیگری الفاظ زشت و نامانوس را به کار ببرد.»
به گفته خاکدوست در جرایمی که مستوجب قذف است، فردی که به او این نسبت داده شده باید تقاضای مجازات قذف کند. مثلا اگر ۲ نفر خواه همسر و اعضای خانواده یا افراد غریبه در دعوایی لفظی نسبتی ناروا به مادر یا خواهر یکدیگر وارد کنند، فقط همان مادر یا خواهر می تواند بابت این موضوع تقاضای مجازات بیان کننده لفظ رکیک را مطرح کند.
قانون چه می گوید؟
آنچنان که این وکیل دادگستری می گوید، در کتاب تعزیرات و مجازات های بازدارنده در قانون مجازات اسلامی این مجازات ها احصاء شده و در باب پانزدهم این کتاب با عنوان «هتک حرمت اشخاص» به آن پرداخته شده است. ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی بصراحت اشعار می دارد مجازات توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه مستوجب قذف نباشد به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا ۵۰ هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود. اعمال این مجازات و تعیین این مساله که مجازات فردی شلاق باشد یا جزای نقدی نیز در اختیار قاضی است و با تشخیص او صورت می گیرد، اما اگر جرم فردی قذف تشخیص داده شود، مطابق ماده ۱۴۰ قانون مجازات ۸۰ تازیانه بر او اعمال خواهد شد.
برخلاف آن که عده ای فکر می کنند به صرف وجود یک رابطه همسری یا خانوادگی می توانند چنین الفاظی را نسبت به طرف مقابل خود به کار ببرند، قانون تاکید دارد که نسبت میان اشخاص اعم از پدر و فرزندی یا خواهر و برادری و همسری رافع مسوولیت کیفری در هیچ یک از مجازات ها نیست. در این میان، نکته قابل توجه این است که اساسا بیان چه الفاظی ممکن است مسوولیت حقوقی ایجاد کند و توهین محسوب شود؟ پاسخ خاکدوست این است: «توهین، استعمال هر لفظ یا جمله ای است که با شأن یا منزلت شخص معارض باشد و روحیات و معنویت او را دچار خدشه کند.
مثلا بیان این جمله که به اندازه یک چهار پا هم نمی فهمی به هر فردی جرم است و در این زمینه شان اجتماعی فرد مدخل اثر نیست و موضوع، شخصیت فرد است. شکل دیگر توهین این است که مثلا به فردی که شان اجتماعی بالایی دارد و پزشک است گفته شود تو به اندازه یک باربر هم نمی فهمی! در عکس این حالت اگر به یک باربر هم گفته شود تو به اندازه یک دکتر نمی فهمی! این نوع بیان نیز توهین محسوب می شود. در این زمینه نیز فهم اجتماعی و عرف جامعه مشخص می کند که چه لفظی فحش و رکیک محسوب می شود و چه لفظی با شخصیت اجتماعی طرف معارضت دارد و روحیه معنویت فرد را تخریب می کند.»
به کار بردن الفاظ توهین آمیز به هر زبان و لهجه ای برای فرد گوینده مسوولیت حقوقی ایجاد می کندنکته دیگر این است آیا الفاظی که همسران یا افراد دیگر در ارتباط های کلامی میان خود به کار می گیرند نیز جرم محسوب شده و مشمول توهین می شود؟
به عبارت ساده تر، به کار بردن چه الفاظی ممکن است جرم محسوب شود؟ آیا طرح این مساله که مثلا مردی پس از بیان الفاظ رکیک نسبت به همسرش در جمع اعلام کند با تو شوخی کردم، در صورت شکایت همسرش و اثبات جرم می تواند رفع کننده مسوولیت کیفری او باشد؟ در مرتبه ای پایین تر آیا به کارگیری الفاظی مانند: کثافت، حیوان، انگل، گمشو، نکبت یا عبارتی ترکیبی مانند نکبت باغ وحش در جمع های خودمانی ممکن است برای بیان کننده آن مشکل ساز باشد؟ این پرسشی است که کامبیز خاکدوست به آن چنین پاسخ می دهد: «افراد باید هنگام شوخی و ملعبه میان خود مسائلی را رعایت کنند تا آن شوخی حالت توهین به خود نگیرد. عرف جامعه نیز می گوید اگر افراد با هم شوخی و ملعبه می کنند نباید نسبت به هم توهین کنند. مثلا بیان عبارتی مانند گمشو میان همسران هم می تواند شوخی تلقی شود و شنونده از شنیدن آن خوشش بیاید، هم می تواند آغاز رابطه ای محبت آمیز باشد و هم می تواند توهین تلقی شود. شخصا به موکلانم توصیه می کنم در روابط خود با دیگران الفاظ را به گونه ای به کار ببرند که عین همان الفاظ را بتوانند نسبت به پدر و مادر خود به کار ببرند و پدر و مادر نیز با شنیدن آن ناراحت نشوند. اگر فردی دوستش را به گونه ای خطاب کند که در صورت خطاب کردن پدر و مادرش با آن لفظ، از سوی آنها مواخذه شود این مساله مشمول توهین خواهد بود، هرچند ممکن است این توهین مجازاتی در پی نداشته باشد.»
خاکدوست به نکته ظریف دیگری اشاره می کند و می گوید: «در مناسبات کاری ممکن است برخی افراد در بازار و محل کار یکدیگر را با نسبت هایی ناروا مورد خطاب قرار دهند یا حتی نسبت هایی ناروا را نسبت به خود و خانواده خود مطرح کنند، اما این موضوع مستوجب قذف برای آن فرد نیست. من موکلی دارم که نوعی لفظ ترکیبی را برای تاکید بر نادانی کامل طرف مقابل خود به کار می برد، اما اگر روزی فردی با شنیدن این عبارت ترکیبی ناراحت شود، تشخیص جرم بودن یا نبودن این مساله مطابق قانون به عرف جامعه بستگی دارد و این که آیا در عرف به کار بردن چنین جمله و عبارتی جرم است؟ آیا باعث تخریب شخصیت شنونده می شود؟ آیا حرف بدی محسوب می شود؟»
نکته مهم دیگر این است که به کار بردن الفاظ توهین آمیز به هر زبان و لهجه ای برای فرد گوینده مسوولیت حقوقی ایجاد می کند. ممکن است فردی حرف های رکیک خود را به زبان آلمانی یا زبانی محلی به کار ببرد. این مساله طبق ماده ۶۰۸ قانون که در سطرهای قبلی به آن اشاره شد جرم است، زیرا از نظر قانونی استعمال الفاظ رکیک به هر زبان و لفظی می تواند باشد.
اثبات این جرم نیز مانند دیگر جرایم مطابق قانون آیین دادرسی مدنی صورت می گیرد. البته از آنجا که توهین ها ممکن است به صورت تلفنی باشد، از صدای ضبط شده می توان به عنوان اماره قضایی نیز استفاده کرد. خاکدوست بر این نکته نیز تاکید می کند که بر خلاف تصور برخی افراد که مرتکبان چنین جرایمی از سوی شاکی مورد پیگیری قرار نمی گیرند، افراد خطاکار در صورت طرح شکایت شاکی مورد پیگرد قرار گرفته و مجازات نیز خواهند شد.
در این مورد نیز مطابق قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات اسلامی در باب تخفیف و تبدیل معذرت خواهی متشاکی از شاکی و نیز تلاش او برای رفع آثار جرم و جبران ضرر و زیان ناشی از جرم می تواند از موارد تخفیف یا تبدیل مجازات باشد. این وکیل دادگستری در پایان برای جلوگیری از بروز چنین مشکلات و شکایت هایی می گوید: «همیشه به موکلانم توصیه می کنم مطابق فرهنگ ملی باستانی ایرانی و تعالیم اسلامی در مواقع عصبانیت هیچ گاه از الفاظ رکیک و توهین آمیز که مستوجب جریحه دارشدن شخصیت افراد می شود، استفاده نکنند و با حسن خلق و حسن معاشرت با هم برخورد کنند. در صورت بروز عصبانیت و مشکلات فی مابین هم ابتدا صبر، سکوت و گذشت را پیشه کنند و از موضوع مورد تعارض و درگیری دور شوند. در هر حال باز هم چنانچه افراد، اشخاص و همسران دچار درگیری های فی مابین می شوند بهتر است در اولین اقدام از موضوع مشاجره و درگیری دوری کنند و در مجالی آسوده تر به بحث و گفتگو و رفع مشکل و درگیری بپردازند.
روزنامه جام جم
فضه میرباقری
