با آغاز جنگ میان شوروی سابق و شبه نظامیان مجاهدین افغان یعنی بیش از ۵۰ سال قبل تعداد زیادی از مردم افغانستان به دلیل نجات از جنگ و فقر افغانستان را ترک کرده و به کشورهای همسایه پناهنده شدند که بیشترین سهم میزبانی به ایران و پاکستان رسیده است.
بعد از پیروی انقلاب اسلامی و با آغاز جنگ تحمیلی ورود اتباع خارجی به خصوص افغانها به کشور افزایش یافت اما نیروهای شهربانی و انتظامی مانع ورود اتباع شدند. ولی در آن دوران امام خمینی (ره) سپاه و بسیج را مکلف کرد با افغانهای مهاجر همکاری کنند و به فرمان امام مرزها به روی افغانها گشوده شد. در این میان بیشتر افغانها به استان خراسان و مناطق تربت جام، تربت حیدریه و شهر مشهد مهاجرت کرده و تعدادی از آنها بتدریج به سایر استانهای دیگر ایران از جمله تهران، شیراز و اصفهان و قم رفته و ساکن شدند. بعد از جنگ تحمیلی ورود مهاجران افغان رو به کاهش بود که با آغاز جنگ میان طالبان و آمریکا دوباره مهاجرتهای قانونی و غیرقانونی به ایران آغاز شد. جمعیت افغانها در دهه ۶۰ و ۷۰ به نحوی بود که بازار کار کارگری ایران به دلیل حضور آنها در مشاغل مختلف اشباع شد.
تردد ۶ میلیون افغانی در سال/ زندگی ۳ میلیون افغانی در ایران
در سال ۱۳۸۹ بود که سید تقی قائمی مدیرکل وقت اتباع خارجه وزارت کشور اعلام کرد حدود سه میلیون افغانی در ایران زندگی می کنند. اظهارات این مقام مسئول در وزارت کشور در حالی بود که سال بعد سردار محمود صادقی رئیس پلیس گذرنامه ایران از تردد سالانه ۲۲ میلیون اتباع ایرانی و خارجی در کشور خبرداد. که از این تعداد بیش از ۱۵ میلیون تردد اتباع کشور و بیش از ۶ میلیون نیز مربوط به تردد افراد خارجی بوده است.
عیسی موسوی نسب مدیرکل اتباع خارجه استانداری تهران هم در گفتگو با خبرنگار مهر اعلام کرد: تلاش می کنیم وضعیت اتباع خارجه در چارچوب قانون و قوانین بین المللی کنترل و ساماندهی شود که با همکاری کمیساریای سازمان ملل اقدامات تشویقی فراوانی برای بازگشت داوطلبانه پناهندگان و اتباع غیرمجاز انجام شده است. پرداخت ۱۵۰ دلار و حمل اسباب تا مرز برای اتباعی که داوطلب خروج از ایران و بازگشت به کشورشان هستند در دستور کار استانداری تهران است.
البته این مقام مسئول اعلام کرده ناتو موجب نا امنی در افغانستان و عراق شده و همین انگیزه بازگشت اتباع به کشورشان را گرفته است.
هر چند که حضور افغانها در ایران با مشکلاتی همراه بوده است ولی جمهوری اسلامی ایران حق میزبانی را در حق مهمانان ناخوانده تمام کرده و به عنوان کشوری منتخب در برخورد با اتباع در سطح بین الملل شناخته شده است.
بخشی از خدمات دولت ایران به اتباع افغانی مجاز:
دادن بورسیه تحصیلی به دانشجویان افغانی
امکان تحصیل دانش آموزان افغانی در مدارس دولتی ایران
ارائه دفترچه خدمات درمانی
امکان کار و اشتغال
هشدار کمیسیون امنیت ملی به مسئولان استانداری و نیروی انتظامی
بر اساس این گزارش به تازگی اعضای کمیسیون امنیتی ملی و سیاست خارجی طی جلسه ای با نهادهای مسئول در امور اتباع در کشور اقدام جدیدی برای کنترل جمعیت اتباع خارجه انجام داده است. بر اساس این تصمیم گیری همه دستگاه های ذیربط باید تسهیلات لازم برای اجرای سیاست های کلان نظام در زمینه اتباع را فراهم و اقدامات اجرایی خود را تسریع نموده و گزارش اقدامات انجام شده را به استحضار مجلس شورای اسلامی برسانند. همچنین از وزارت کشور خواسته شد تا در یک برنامه جامع و عملیاتی تعادل در ورود و خروج اتباع را محقق سازد.
همچنین حضور غیر مجاز هیچیک از اتباع بیگانه از جمله افاغنه در کشور به هیچ وجهی قابل قبول نیست و مسئولیت مستقیم آن به عهده دستگاه های ذیربط است. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی از وزارت کشور و وزارت خارجه می خواهد اجازه ورود و استقرار و تردد غیر مجاز به هیچ یک از اتباع خارجی ندهد و با خاطیان برخورد شود.
در سالهای اخیر مسئولان از ازدواج ایرانی ها با اتباع غیرمجاز، تولد کودکان بدون شناسنامه و جایگزینی افغانها به جای کارگران ایرانی ابراز نگرانی می کنند.
آمار ازدواج افغانها با ایرانی ها
۳۲ هزار کودک بدون هویت و شناسنامه حاصل ازدواج زنان و دختران ایرانی با اتباع بیگانه خبری بود که اداره کل اتباع خارجی استانداری تهران منتشر و وضعیت این کودکان را نامعلوم اعلام کرد. این کودکان که اغلب از پدران افغانی هستند نه شناسنامه دارند و نه می توانند تابعیت ایرانی داشته باشند و از هیچ حقوق قانونی برخوردار نیستند. بسیاری از این کودکان پدرانشان در افغانستان به سر می برند و هیچ تعهدی نسبت به آنها ندارند.
طبق آمار رسمی فقط ۳۰ هزار زن ایرانی با مردان افغانی ازدواج کرده اند که اگر به آمارهای غیررسمی استناد کنیم این تعداد ازدواج ها بیشتر است. از سال ۸۵ ازدواج اتباع خارجی با دختران و زنان ایرانی می باید با اجازه وزارت امور خارجه ایران انجام شود ولی هنوز وزارت کشور به عنوان متولی ثبت احوال و اتباع خارجه آمارهای ازدواج اتباع را منتشر نکرده است.
مدیر کل امور اتباع و مهاجران خارجی استانداری تهران می گوید: هرگونه ازدواج و ثبت ازدواج با مهاجران غیرمجاز غیرقانونی است زیرا بخشی از این ازدواجها با انگیزه‌های سودجویی و اخذ اقامت با استفاده از نا آگاهی زنان ایرانی صورت می‌گیرد. این در حالی است که فرزندان بلاتکلیف و زنان رها شده، حاصل ازدواج با مهاجران غیرمجاز است و ما نیز به دلیل عدم در اختیار داشتن مدارک حقوقی از آنها نمی‌توانیم از حقوق این زنان و فرزندان رها شده دفاع کنیم.
موسوی‌نسب از زنان ایرانی خواسته تا در صورت ازدواج با مردان تبعه خارجی با استانداری تهران مشورت و همفکریهای لازم را داشته باشند تا در چارچوب قوانین و ضوابط ازدواج آنها به ثبت قانونی برسد.
