نفیسه صباغی،گروه حقوق و قضا-پایگاه خبری قانون
از سال 1360 به بعد در سند ازدواج شروطی به عنوان «شروط ضمن‌العقد» پیش‌بینی شد که سردفترداران مکلف شدند قبل از اجرای صیغه عقد آنها را برای زوجین قرائت کنند تا طرفین با آگاهی کامل شروط مورد قبول خود را امضا کنند. بر اساس قوانین مدنی، ازدواج یک عقد قانونی است که در آن حقوق و تکالیف متفاوتی به زن و مرد داده می‌شود.
با امضای سند ازدواج، زن برخی از حقوق مدنی و معنوی خود همچون حق سفر، داشتن شغل، انتخاب محل زندگی و مسکن، ولایت بر فرزندان و جدایی از همسر (طلاق) را از دست می‌دهد و حقوق مادی همچون مهریه و نفقه را به دست می‌آوردکه در بسیاری از موارد دستیابی به این حقوق مادی هم با مشکل همراه است، برای رفع این نابرابری و برای اینکه یک تعادلی بین این حقوق و تکالیف برقرار شود می توانیم از شروط ضمن عقد استفاده کنیم، یعنی زن و شوهر یک سری مسائل مورد توافق خودشان را که قانون در مورد آنها ساکت است یا نظر قانون در آن زمینه مورد پذیرش آنها نیست در سند ازدواج به عنوان شروط ضمن عقد ثبت کنند.
یک وکیل دادگستری در مورد ماهیت تبعی شروط ضمن عقد گفت: شروط ضمن عقد ماهیت حقوقی مستقلی نیستند بلکه ماهیت تبعی دارند و وابسته به عقد هستند. یعنی شروطی که فی‌مابین زوجین انجام می‌گیرند و استقلالی از خودشان ندارند و در واقع تابع عقد نکاح هستند. (سند ازدواج که زوجین آن را امضا می‌کنند) که با توجه به عقد، اعتبار و نافذبودن آن مشخص می‌شود. علیرضا شرافتی در گفت‌وگوبا «قانون» افزود: چنانچه زوج و زوجه سند ازدواج را امضا نکنند فاقد اعتبار بوده و اگر شروطی به صورت لفظی فی‌مابین زوج و زوجه باشد و در سند ازدواج تحریر نشود قابل اعتبارنبوده و لازم‌الاجرا و لازم‌الاتباع نیست. چنانچه بعد از عقد بین زوجین شروطی ایجاد شود،در صورتی که توافق حاصله صورت بگیرد(مثلا زوجه درخواست سه‌دانگ از ملک زوج را داشته باشد) می‌توان این شروط را به صورت اقرارنامه تنظیم و آن را قانونی کرد. عاقد موظف است هنگام جاری‌کردن صیغه عقد شروط رابرای طرفین بازگو کند.
شرافتی در ادامه گفت: سند نکاحیه شامل یک صفحه برای مشخصات زوج و یک صفحه برای مشخصات زوجه و یک صفحه مربوط به شهود و چند صفحه مربوط به شروط ضمن عقد است که 12 شرط در خود عقدنامه قید شده که به امضای زوجین می‌رسد و عاقد موظف است هنگام جاری‌کردن صیغه عقد این شروط رابرای طرفین بازگو می‌کند. بعضی از این شروط بدین شرح است. مثلا اگر زوج بدون هیچ دلیلی به مدت 6 ماه ترک نفقه کند زوجه می‌تواند به محاکم برای گرفتن طلاق خود مراجعه کند یا اگر زوج اعتیاد به مواد مخدر داشته باشد ، از مواردی است که زوجه اختیار دارد تقاضای طلاق بدهد. این حقوقدان در مورد اینکه اگر زوج یا زوجه از ایفای این شروط سرباز زند تاکید کرد: در صورت تخطی از شروط ضمن عقد، که باید به قاضی ثابت شود و به علت اینکه مشروط له (کسی که شروط به نفع اوست) در عسر و حرج شدید واقع شده قاضی می‌تواند دادنامه عدم سازش را صادر کند. اگر هریک از زوجین برابر شروط ضمن عقد ایفای تعهد نکنند قاضی محکمه می‌تواند آنها را به‌واسطه عدم اجرای یکی از این شروط درخواستشان را اجابت کند که این درخواست‌ها عبارتند از طلاق، حضانت بچه و....
شروط باطل، عقد را باطل می‌کند
شرافتی در بیان اینکه چه شروطی را می‌توان در سند نکاح قرار داد، گفت: شروطی که باید مشروع باشند، زوجین می‌توانند در سندکه نکاحیه قید کنند (البته باید قادر به انجام آن شروط باشند) و اگر شروطی نامشروع باشد خلاف مقتضای ذات یک شرط باشد، باطل است. شروطی که باطل است به تبعیت از عقد، عقد را باطل می‌کند چون شروط جایگاه حقوقی ندارند و به تبعیت از عقد هستند، پس عقد نیز باطل می‌شود.
مرد هر زمان که بخواهد می‌تواند همسرش را طلاق دهد
این وکیل در مورد حق طلاق گفت: ماده1133 قانون مدنی صراحتا اعلام می‌کند( طلاق حق مرد بوده و برای طرح دعوی طلاق نیازی به ارائه دلیل از سوی وی نیست) یعنی حق طلاق با مرد است و هر زمانی که بخواهد، می‌تواند همسرش را طلاق دهد. خانم فقط در صورت تخطی همسرش از شروط ضمن عقد می‌تواند دادخواست طلاق بدهد. این حقوقدان در مورد شروط ضمن عقد که به نفع خانم‌هاست یا آقایان، گفت: این شروط اعتدالی و به نفع زوجین است و در صورت عدول هرکدام، این شروط به نفع دیگری است و این شروط یک‌جانبه تحریر نشده است وحقوق هر دو طرف در این شروط لحاظ شده است. شرافتی در خاتمه گفت: در روابط زوجین (مهریه، نفقه اعم از حال و معوقه، حضانت فرزندان، ملاقات فرزندان، جهیزیه، اجرت‌المثل ایام زندگی مشترک و طلاق و داوری) که هرکدام جایگاه خاصی دارد همه اینها جزو شروط ضمن عقد هستند و در مورد هر کدام به تفصیل جای بحث دارد .
شروط ضمن عقد مانع قرار دادن مهریه‌های سنگین می‌شود
همچنین فریده غیرت وکیل پایه یک دادگستری در رابطه با شروط ضمن عقد گفت: در حین عقد زوجین می‌توانند شروطی را برای خودشان قائل شوند و قرار دادن این شروط برای زوجین که سند ازدواج را امضاء می‌کنند در حکم قانون است و لازم‌الرعایه و لازم‌الاجرا نیز است.در خصوص ازدواج با توجه به اینکه طلاق حق مسلم مرد است و زن دراین مورد حقی ندارد، مگر در مواردی که عیوب قانونی و یا مسائل و مشکلات قانونی وجود دارد و زن می تواند آنها را به دادگاه ثابت کند و تقاضای طلاق کند.
خانم غیرت نیز در گفت‌وگو با «قانون» توضیح داد : در چنین شرایطی شروط ضمن عقد به کمک خانم‌ها می‌آید مثلا حق طلاق زن که اگر در سند نکاح قید شود زن از طرف مرد وکیل و وکیل در توکیل است که بتواند همان‌طور که مرد می‌تواند حق طلاق همسرش را داشته باشد زن هم به محاکم مراجعه و خودش را مطلقه کند.البته بعضی از شروط کمک به تحکیم مبانی خانوادگی کرده و باعث دوام و بقای زندگی می‌شود (مثل شرط حضانت فرزند، مسافرت خارج از کشور و شرط شغل و یا حق طلاق) که در مورد حق طلاق می‌توان گفت که زن احساس می‌کند شرایط و وضعیت مشابه مرد را داراست و می‌تواند از امکاناتی که مرد برخوردار ا ست برخوردار شود.
امتیاز دیگری که این کار دارد مانع قرار دادن مهریه‌های سنگین می‌شود. مهریه‌های سنگینی که خانواده‌ها بدون توجه به وضعیت مرد قرار می‌دهند واین موید‌آن است که خانم تأمینی ندارد و با مهریه برای خودش ایجاد تأمین می‌کند. دادن حق طلاق به زن، زن را در شرایط مساوی با مرد قرار‌داده و لزومی برای تعیین مهریه‌های سنگین وجود ندارد.این حقوقدان در موردبعضی از شروط که مناسب نیستند، گفت: شرط‌هایی مثل شرط مسکن به عقیده من، زن و مرد باید با توافق مسکن‌شان را انتخاب کنند و اگر قرار باشد با ناراحتی و نفاق مسکن انتخاب شود ایجاد ناراحتی و کدورت می‌کند و این شروط بهتر است قید نشود و شروطی که طبق صراحت قانون خودشان بر مبنای عمل باطل و عمل لغوی باشد شروط باطل است و چون این شرط‌ها باطل هستند قرار دادن آنها حین عقد صحیح نیست و قابل اجرا نیست، البته عقد را باطل نمی‌کنند.
تخطی از شروط ضمن عقد باید در دادگاه اثبات شود
غیرت در پاسخ به این سوال که چرا در صورت تخطی از شروط ضمن عقد فقط حق طلاق مطرح می‌شود، گفت: چون اصولا حق طلاق با مرد است، طبیعی است برای خانمی که طرح دعوی می‌کند در اینجا بحث طلاق مطرح بوده و قانون فقط حق طلاق را برای مرد نظر گرفته است مثلا خانمی که همسرش معتاد است و به دادگاه مراجعه می‌کند قانون دو راه پیش پای خانم قرار می‌دهد یک اینکه با این مرد به زندگی‌اش ادامه بدهد یا اینکه بحث طلاق مطرح شود.به غیر از این دو، راه دیگری وجود ندارد وتنها راهکار قانون همین مسئله است.« غیرت » در مورد انواع شروط ضمن عقدگفت: یک دسته‌آن شروطی هستند که در سند نکاح قید شده و زوجین باید آنها را امضا کنند که در صورت تخطی باید بتوانند به دادگاه اثبات شوند. مثلا در مورد اعتیاد همسر باید زن به دادگاه اثبات کند شوهرش معتاد است یا در مورد محکومیت یا عدم پرداخت نفقه از طرف زوج، زوجه باید به دادگاه وجوداین مواردرا اثبات کند.
شروط ضمن عقد باعث دوام زندگی می‌شود
اما شروطی که خود زوجین در سند ازدواج قید می‌کنند نیاز به اثبات ندارد و یک حقی است که به خانم‌ها داده شده و می‌توانند اعمال کنند و اجرای آن هیچ مشکلی را در بر ندارد. مثل حق طلاق که ضمانت اجرا دارد و قابل اجرا هستند. در صورت تخطی، زن باید به دادگاه ثابت کند چون زن با استناد به آن تخطی از شوهرش جدامی شود و به استناد آن مرد را طرد می‌کند.فریده غیرت در خاتمه خاطر نشان کرد: من شخصا معتقد به قراردادن شرط ضمن عقد هستم البته نه همه شروط. حق طلاق، حق حضانت فرزند که خیلی مفید است که خیلی از فقها به آن معتقد هستند. خودم از حضرت امام (س) شنیدم که فرمودند: «حالا که زن‌ها حق طلاق ندارند می‌توانند با گذاشتن شروط ضمن عقد، این حق را در هنگام عقد برای خودشان قائل شوند» و این شروط باعث دوام زندگی می‌شود امیدواریم با فرهنگ سازی در این زمینه بتوانیم این مسئله را در جامعه جا بیندازیم ومردها از این شروط هرا‌سی نداشته باشند.
