مهریه

 براساس حقوق ما روابط مال زن و شوهر به سه قسم عمده تقسیم می شود ، که عبارتند از :مهریه ، نفقه و جهیزیه. باید دقت داشت که روابط مالی زوجین با رابطه آنها با اموالشان متفاوت می باشد . زیرا به استناد ماده 1118 ق.م زن مستقلا می تواند در اموال و دارایی های  خود هر تصرفی را که میل دارد بنماید . یعنی بدون هیچ تردیدی مالک اموال و دارایی های خودش می باشد .

مهریه ریشه ای اجتماعی دارد که که این سنت و رسم به علت عمل به آن در جامعه وارد قوانین شده است . ومورد بحث و تبادل نظر فقها و حقوقدانان قرار گرفته است ،از طرفی قانونگذار نیز برای آن ضمانت اجرا مقرر نموده است .و به نظر می رسد آنچه که در عرف و رسومات اولیه بوده با آنچه که امروزه به عنوان یک معضل در جامعه با آن روبرو هستیم که بخشی از توان دستگاه قضایی و ادارات ثبت و سازمان زندانها راگرفته  متفاوت می باشد، و کسی تصور چنین بحرانی را نمی کرد.نکاح یک رابطه مادی و معنوی برای زوجین می باشد، جنبه معنوی آن برقراری رابطه زوجیت و تشکیل خانواده و تولید نسل است وجنبه مادی نکاح نیز رابطه مالی آنها می باشد که شامل مهریه ،نفقه، جهیزیه، نحله و اجرت المثل می شود.

تعریف مهریه- قانون مدنی تعریفی از مهریه نکرده است و از جمع مواد قانون مدنی و عرف مهریه را این طور تعریف نموده اند :مالی که شوهر در برابر عقد نکاح به زن پرداتخت می کند.

انواع مهریه

مهر المسمی –مهریه ای که زوجین در زمان عقد نکاح یا پس از عقد برآن توافق می کنند .ماده 1080 ق.م

مهر المثل – مهر المثل مهریه ای است که به استناد ماده 1091 ق.م با توجه به وضعیت زن از نظر شرافت خانوادگی  ، صفات ، اماثل و اقران ومعمول محل و غیره تعیین می گردد. در موارد زیر برای زن مهر المثل تعیین می شود:الف – عدم ذکر مهریه در نکاح دائم ب-عدم مهر یکی از شرایط عقد نکاح باشد .ج- مالیت نداشتن مهرالمسمی د-مجهول بودن مهر المسمی

مهر المتعه- مهریه ای است که در صورت عدم تعیین مهر در عقد نکاح و وقوع طلاق بین زوجین بدون نزدیکی بوسیله مرد پرداخت می شود .ماده 1093 ق.م در تعیین و پرداخت مهر المتعه وضعیت مرد از حیث غنا و فقر در نظر گرفته می شود.ماده 1094ق.م

مهر السنه – البته این نوع از مهریه یکی از انواع قانونی مهر نیست بلکه وصفی برای مهریه می باشد .و خانواده ها تشویق می شوند که براساس سنت پیامبر (ص) مهریه دختران خود راتعیین نمایند.این مهریه همان مهریه حضرت زهرا (س) می باشد و عبارت است از 500 درهم یا 262 مثقال و نیم پول نقره مسکوک .

5-مهر السر – گاهی در بین خانواده ها برای رعایت حال خود و حفظ موقعیت اجتماعی دو مهریه تعیین می شود یکی آنچه که علنی اعلام می کنند و یکی هم مهریه ای  که واقعی و مخفی بین زوجین و خانواده ها می باشد.در صورتی که این توافق مکتوب یا رسمی نباشد در مطالبه و اجرا با مشکل مواجه می شوند.

شرایط مهریه

مالیت داشته باشد-یعنی در بازار ارزش مبادله و معامله داشته باشد و بتوان قیمت گذاری نمود. ماده 1078 ق.م

قابلیت تملک داشته باشد –یعنی زن بتواند به راحتی در آن دخل و تصرف مالکانه بنماید. ماده 1078 ق.م از اموالی مثل موقوفات  و اموال دولتی   وممنوعه نباشد.

    منفعت عقلایی داشته باشد- این شرط در ماده 1078 ق.م نیست ولی از مواد 215 و 348 ق.م می توان به عنوان یک قاعده کلی در قراردادها به  آن استناد نمود. شاید به استناد این شرط برخی از مهریه های امروزی را باطل دانست. از این اموال نباشد  شراب – موادمخدر – خوک- ربا

مهریه معین باشد – این شرط نیز از بند 3 ماده 190 ق.م در  باب شرایط کلی قرار دادها استنباط می شود یعنی اینکه مورد مهریه نبایستی مردد باشد.

مهریه معلوم باشد-به استناد ماده 1079 ق.م مهریه باید بین زوجین تا حدی که رفع جهالت آنها بشود معلوم باشد . یعنی مبهم نباشد و ماده 216ق.م نیز بر همین امر تاکید دارد که مورد معامله نباید مبهم باشد ، مگر در موارد خاصه  که علم اجمالی به آن کافی باشد.

منظور از رفع ابهام نیز این است که تا حدودی اوصاف ، مقدار و جنس مالی که مهریه قرار می گیرد معلوم باشد.وزن و جنس و مقدار و ابعاد مورد مهر برای طرفین روشن باشد.

6-قدرت بر تسلیم مهریه وجود داشته باشد –یکی از ارکان عقد بیع توانایی تسلیم مبیع طبق ماده 348 ق.م می باشد . مگر اینکه طرف معامله خود قادر به تسلیم  آن باشد. در مورد مهریه هم مرد باید قادربه تسلیم باشد و در صورت ناتوانی مرد بر تسلم مورد مهر زن  خود قدرت بر تصرف و تسلیم  داشته باشد. یعنی اگر زن و مرد هردو قادر به تسلیم و تصرف در مهریه نباشند مثل موردی است که مهریه تعیین نشده است.

مقدار مهریه

به موجب ماده 1080 ق.م مقدار مهریه بسته به توافق و تراضی زوجین می باشد و محدودیتی در تعیین مقدار مهریه نیست.. یعنی هر مالی که شرایط فوق را داشته باشد می تواند مهریه قرار گیرد ودر مواردی هم که مهریه تعیین نشده مهر المثل یا مهر المتعه متناسب با وضعیت زن یا مرد تعیین می گردد.

  طرق وصول مهریبه

با توجه به اینکه امروزه در کشور ثبت ازدواج اجباری می باشدبرای وصول مهریه هایی که در عقد نامه ها ی رسمی می باشد دوراه وجود دارد:

 ازطریق اجرای ثبت

از طریق مراجعه به دادگاه حقوقی

1-از طریق اجرای ثبت-

سند ازدواج سندی رسمی است که به موجب قانون لازم الاجرا می باشد. به موجب بند ج ماده 2 آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایات از عملیات اجرایی در مورد مهریه و تعهداتی که ضمن ثبت ازدواج و طلاق و رجوع شده و همچنین نسبت به اموال منقول وسایر تعهدات از دفتری که سند ازدواج را تنظیم کرده است تقاضای اجرا می شود (یعنی دفتر ازدواج و طلاق)و نسبت به اموال غیر منقول که در دفتر املاک به ثبت رسیده است از دفتر اسنادرسمی تنظیم کننده تقاضای صدور اجرائیه می شود.

به موجب این آئین نامه ، اجرائیه مهریه صادر و به شوهر یا جانشین قانونی وی ابلاغ می گردد.دفتر خانه باید اجرائیه را در سه نسخه صادر و پس از امضا جهت ابلاغ و اجرا به اداره ثبت محل ارسال کند اداره ثبت نیز اجرائیه را ثبت اجرائی و بوسیله مامور ابلاغ امر ابلاغ انجام می شود .( مواد 5-13-14 آئین نامه )

به استنادماده 21 آئین نامه اجرایی مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا شوهر مکلف است ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه مفاد آن را اجرا نماید یا ترتیبی برای پرداخت بدهد و یا اینکه مالی معرفی نماید.

روش مراجعه به ثبت به علت فقدان ضمانت اجرا و یا عدم دسترسی به اموال شوهر ویا نا توانی زوجه در پرداخت هزینه نیم عشر دولتی عملا کمتر مورد استفاده می باشد.

   2-مراجعه به دادگاه حقوقی-

اصل کلی این است که هر شخصی جهت احقاق حق می تواند به محاکم قضایی مراجعه نماید . و زنی که جهت وصول مهریه خود به دادگاه  مراجعه می کند با استفاده از عقدنامه رسمی که در اختیار دارد و یا رونوشت برابر با اصل اخذ شده از دفتر خانه رسمی ازدواج دادخواستی را تنظیم و تقاضای مطالبه مهریه خود را می نماید.دادگاه نیز متناسب با نوع مهریه وجه نقد – سکه – اموال منقول یا غیر منقول –انجام عمل یا سفر حج و غیره اقدام به صدور حکم به پرداخت یا تحویل یا  انجام مهریه یا انتقال مهریه می کند.

  نکته 1: در صورتی که مهریه وجه نقد باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان پرداخت نسبت به سال عقد محاسبه و شوهر محکوم به پرداخت می گردد. (تبصره ماده 1082 ق.م مصوب 1376 شاخص سال مطالبه تقسیم بر شاخص سال عقد ضربدر مقدار مهریه می شود مبلغ روز مهریه)

   بعد از صدور حکم و اجرائیه ، واحد اجرای احکام شعبه مر بوطه در صورتی که شوهر اقدام به پرداخت ننماید از اموال وی وصول ودر صورتی که مالی نداشته باشد به استناد ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی مصوب 1378 اقدام به جلب شوهر می نماید.

  نکته2– به استناد ماده 22 قانون حمایت خانوتده مصوب 1/12/1391در اعمال ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی تعدیلی به عمل  آمده است و تا 110 سکه یا معادل آن امکان صدور دستور جلب شوهر وجود دارد و نسبت به مازاد بر آن در صورت  ملائت مرد و عدم پرداخت امکان صدور دستور جلب می باشد.

نکته 3–قبلا به استناد  ماده 2 قانون محکومیتهای مالی زوج بازداشت می شد تا اعسار وی محرز گردد. اما با اصلاحی که در بند ج ماده 18 آئین نامه ماده 6 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی به عمل آمده است  به صرف تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به از حبس مرد خودداری و اگر در حبس باشد آزاد می گردد.

  وضعیت مهریه در چهار حالت فوت ، طلاق ،فسخ و بطلان نکاح

پرداخت مهریه در هریک از این چهار حالت بستگی به دو عامل تعیین یا عدم تعیین مهریه و داشتن رابطه نزدیکی یا عدم نزدیکی بین زن و شوهر دارد که به صورت اختصار به شرح زیر می باشند.

فوت

الف – مهریه تعیین شده و نزدیکی صورت نگرفته است .با فوت هریک از زوجین زن مالک نصف مهریه است .ماده 1092 ق.م

ب- مهریه تعیین شده و نزدیکی صورت گرفته استبا فوت هریک از زوجینزن مالک تمام مهریه است.

ج- مهریه تعیین نشده و نزدیکی صورت نگرفته است با فوت هریک از زوجین زن مستحق هیچ مهری نیست.ماده 1088 ق.م

د- مهریه تعیین نشده ولی نزدیکی صورت گرفته است با فوت هریک از زوجین زن مستحق مهر المثل است.ماده 1087 ق.م

در صورتی که مردفوت کند و مهریه پول نقد باشدمحاسبه آن به نرخ روز ازتاریخ عقد تا تاریخ فوت مرد می باشد. ولی در صورتی که زن فوت کند بستگی به زمان مطالبه ورثه زن دارد .هرچند که اعتقاد دارم بعد از فوت زن مهریه برای ورثه نبایستی به نرخ روز محاسبه شود چون متعلق به زن بوده و ممکن است هیچ وقت آن را مطالبه نمی کرد و نبایستی مثل دیگر ماترک زن با مهریه برخورد نمود. و بایستی حکم تبصره ماده 1082 ق.م را صرفا در مورد زن اجرا نمود و در مورد ورثه زن به اصل رجوع کنیم که چون طلب کار خود به مدیون جهت مطالبه رجوع نکرده لذا تاخیر این مدت تعلل در مطالبه از بین رفته و طبق قاعده اقدام قابل مطالبه نباشد.

2-طللاق

الف-مهریه تعیین شده و نزدیکی صورت نگرفته است زن مستحق نصف مهر خود است. ماده 1092 ق.م

ب- مهریه تعیین شده و نزدیکی صورت گرفته است زن مستحق تمام مهریه خود است .

ج-مهریه تعیین نشده و نزدیکی صورت نگرفته است زن مستحق مهرالمتعه است .ماده 1093 ق.م

د-مهریه تعیین نشده و نزدیکی صورت گرفته است زن مستحق مهر المثل است.ماده 1093 ق.م

3-فسخ نکاح

الف-مهریه تعیین شده و نزدیکی صورت نگرفته استزن مستحق مهریه نیست مگر در صورت عنن مرد که زن مستحق نصف مهریه است . ماده 1101ق.م

ب-مهریه تعیین شده و نزدیکی صورت گرفته است زن مستحق مهر المسمی می باشد.ماده 1101ق.م

ج-مهریه تعیین نشده و نزدیکی صورت نگرفته است زن مستحق مهریه نیست. ماده 1101 ق.م

د-مهریه تعیین نشده و نزدیکی صورت گرفته است زن مستحق مهرالمثل است .ماده 1087ق.م

4-بطلان نکاح

الف - در صورت بطلان نکاح چه مهر تعیین شده باشد چه تعیین نشده باشد  ، درصورت عدم نزدیکی بین زوجین زن مستحق مهریه نیست.واگر مهریه را گرفته باشد باید مسترد نماید.ماده 1098ق.م

ب-در صورت بطلان نکاح و وقوع نزدیکی بین زوجین چه مهریه تعیین شده باشد چه تعیین نشده باشد در صورت جهل زن به فساد عقد ،  زن مستحق مهر المثل  است .ماده 1099ق.م

به استناد این ماده در صورتی که زن عالم به فساد  عقد باشد و مهریه او قبلا تعیین شده با شد در صورت وقوع نزدیکی نمی تواند مهرالمسمی را مطالبه کند و فقط می تواند مطالبه مهر المثل نماید.و اگر مهریه اش نیز تعیین نشده باشد  فقط حق مطالبه مهر المثل دارد . و چنین استنباط می شود که که این ماده مفهوم مخالف ندارد که استدلال کنیم چون زن به فساد عقد آگاه بوده با وجود نزدیکی حق مطالبه مهر المثل را نداشته باشد . وصرفا جریمه وی در صورت آگاهی به فساد عقد تنزل مهر المسمی به مهرالمثل است .

 در تمام چهار صورت فوق در صورتی که مرد قبلا تمام مهریه را پرداخت کرده باشد و زن کمتر از انچه که در یافت کرده باشد استحقاق داشته باشد بایستی مازاد را مسترد دارد.مواد1092 و 1098 ق.م

 مهر در عقد منقطع

در فقه و قوانین ما نکاح دو نوع است یکی نکاح دائم است که معمول عرف جامعه همین است و دیگری عقد منقطع  یا صیغه موقت است . در این نوع عقد دو رکن اصلی عبارت است از تعیین مدت و دیگری تعیین مهریه است و در صورت نبود مهریه عقد مذکور باطل است . به موجب ماده 1095 ق.م در عقد منقطع عدم ذکر مهر موجب بطلان نکاح می شود . در حالی که در عقد دائم عدم مهر تاثیری در عقد نداشت.در خصوص مطالبه مهریه در عقد منقطع نزدیکی تاثیری ندارد ودر صورتی که مرد تا پایان مدت نزدیکی نکند زن باز مستحق تمام مهریه خود است . وهمچنین فوت زن در مدت عقد موجب از بین رفتن مهریه نمی شود . (ماده1096 ق.م) در صورتی که مرد قبل از نزدیکی تمام مدت نکاح را ببخشد باید نصف مهریه را پرداخت نماید.ماده 1097ق.م

مهر در نزدیکی به شبه

در صورتی که مردی به شبه با زنی نزدیکی داشته باشد در این صورت به استنادماده 1099 ق.م زن مستحق مهر المثل می باشد.

 بطلان مهر وآثار آن

شرایط صحت مهر را قبلا بیان نمودیم .در صورت فقدان شرایط مهر باطل ولی عقد صحیح است.مثل مورد ماده 1081 ق.م و برحسب تعیین یا عدم تعیین مهریه و وقوع یا عدم وقوع نزدیکی مهر المسمی ،مهرالمثل ، یا مهرالمتعه پرداخت می شود . حکم کلی این است که در عقد نکاح دائم فقدان مهر یا عدم رعایت شرایط تعیین مهر یا مجهول بودن مهر یا متعلق به دیگری داشتن مهریا مالیت نداشتن مهریه  تاثیری درعقد نکاح ندارد ممکن است مهریه باطل باشد  ولی  می توان بعد از وقوع نکاح براساس توافق و تراضی زوجین &