گروه اجتماعی -سید هادی کسایی زاده: استعمال قلیان ،این بطری شیشه ای بزرگی که دود حاصل از تنباکو را 450 سال است در حلق ایرانیان کرده است با رای دیوان عدالت اداری ممنوع شد ولی آیا دولت و مسئولان فکری برای تفریح و تفنن جوانان مصرف کننده آن کرده اند. این در حالی است که سن مصرف قلیان به 15 سال رسیده است.

 

قلیان وسیله‌ای است برای تدخین تنباکو که در خاورمیانه و آسیای مرکزی متداول است. چیزی شبیه به بطری بزرگ شیشه ای که درون آن را آب ورودی آن را با ذغال و تنباکو می پوشانند و توسط یک نی یا شلنگی دود آن را استعمال می کنند.نخستین بار این آلت استعمال تنباکو توسط ایرانیان و هندی‌ها اختراع شد. در فارسی به صورت قالیان و غلیان نیز ثبت شده و گاه نارگیلی نیز نامیده می شد. قلیان را در افغانستان چلم می‌گویند و در کشورهای عربی به نام شیشه معروف است. بنا بر یک دانشنامه قدیمی تاریخ دقیق اولین استفاده از قلیان در ایران مشخص نیست. با این حال بنا به نوشته سیریل الگود اولین بار ابوالفتح گیلانی پزشک ایرانی دربار اکبر اول، سلطان مغول هند بود که دود تنباکو را از یک ظرف آب عبور داد تا آن را خالص‌تر و سرد کند و از این طریق قلیان را که در شبه قاره به حقّه معروف است ابداع کرد.پای قلیان حتی به شعرهای فارسی هم کشیده شد که می توان به رباعیات اهلی شیرازی در سال 942 هجری قمری که در دوران شاه طهماسب یکم صفوی می زیسته اشاره کرد. اما ماجرای قلیان به همین جا ختم نشد و پای قلیان به موضوع های سیاسی هم باز شد. سال 1306 بود که بحث انحصاری عرضه تنباکو توسط یک شرکت انگلیسی شکل گرفت و میرزا محمد شیرازی هم حکم تحریم تنباکو را صادر کرد تا شرکت انگلیسی شکست بخورد. امروز که حدود 450 سال از ابداع قلیان می گذرد هنوز بازار این وسیله استعمال دخانیات داغ داغ است. 

ماجرای حذف قلیان از قهوه خانه ها از آنجا آغازمی شود که پس از گذشت بیش از دوماه (27 آبان ماه 90) از نقض مصوبه دولت مبنی بر آزادی استعمال قلیان در قهوه‌خانه‌ها توسط دیوان عدالت اداری، هیئت وزیران قهوه‌خانه‌ها را از فهرست اماکن عمومی خارج کرد. اما دیوان نیز اعلام کرد دولت نمی‌تواند بر روی آرای صادره از هیئت عمومی دیوان مصوبه تصویب کند. در تاریخ 22 شهریور سال گذشته هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، نامه‌ وزارت کشور در سال ‌٨٦ را مبنی بر اینکه «استفاده از قلیان در قهوه‎خانه‎ها مجاز است و فرماندهی انتظامی فقط از ارائه قلیان با تنباکو‌های اسانس‌دار در قهوه‌خانه‌ها جلوگیری کند» غیر قانونی دانست و آن را ابطال کرد.ولی پس از دو ماه از این رای صادر شده وزارت کشور این بار کلیات قانون را تغییر داد. به نحوی که صبح چهارشنبه 26 آبان ماه سال جاری پایگاه اطلاع رسانی دولت اعلام کرد: بر اساس ماده 7 آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات و به منظور حفظ سلامت عمومی به ویژه محافظت در مقابل استنشاق تحمیلی دود محصولات دخانی، استعمال این مواد در اماکن عمومی ممنوع است که با توجه به خروج قهوه خانه ها از شمول این آیین نامه، ‌استعمال مواد دخانی در قهوه خانه ها از این پس مجاز است.حال با گذشت حدودیک سال این بار هیئت عمومی دیوان عدالت اداری پیرو شکایت جمعیت مبارزه با دخانیات ایران مبنی بر ابطال مصوبه هیات وزیران ،عضو کمیسیون اجتماعی رای خود را صادر کرده است. بر اساس این رای مصوبه قبلی مغایر با بند 14 ماده پنج قانون شهرداری ها شناخته شده و با ابطال این مصوبه قهوه خانه ها نیز جزو اماکن عمومی محسوب شده و استعمال دخانیات مانند قلیان در آن ممنوع است. هر چند اقدام دیوان عدالت صحیح بوده ولی برخی از کارشناسان معتقدند این اقدام موجب می شود تا قلیان سر از خانه ها و زیرزمین ها در آورد. چرا که هنوز نهادهای مسئول هیچ برنامه ای برای جایگزینی یا ساماندهی این آسیب اجتماعی در آستین ندارند.

دکتر امان الله قرائی مقدم استاد جامعه شناسی درباره قانون منع استعمال قلیان به «حمایت» گفت: قانون الزام را به دنبال دارد، الزام هنجار را به وجود می آورد و هنجار نیز ظهور و حفظ ارزش ها را محقق می کند. بنابراین اجرای یک قانون و تبدیل شدن آن به فرهنگ در یک جامعه امری زمانبر است و قانون ممنوعیت استعمال قلیان باید به صورت مداوم در کشور پیاده سازی شود. قرائی مقدم استعمال موادمخدر ضمن قلیان کشیدن را هشداری جدی برای جامعه جوان کشور اعلام کرد و افزود: همزمان با قلیان کشیدن اشاعه فسادهای اجتماعی نیز بروز می یابد و همچنین در بعضی موارد استفاده از مواد مخدر همراه با استعمال قلیان مشاهده می شود که جامعه را تهدید می کند.

وی معتقد است: با توجه به اینکه مصرف قلیان امری اعتیادآور است و از سوی دیگر سن استعمال قلیان در کشورمان به 15 سال رسیده، می تواند زنگ خطری برای جامعه به شمار آید. قرائی مقدم با اشاره به کشش دختران و زنان کشور به این موضوع تاکید کرد: زن یعنی زندگی و زایندگی، بنابراین بقای نسلی سالم مستلزم وجود زنانی سالم است. همچنین استفاده زنان از قلیان به لحاظ فرهنگی پایگاه اجتماعی آنان را متزلزل و خدشه دار می کند. 

ولی دکتر مجید ابهری متخصص علوم رفتاری سخن دیگری دارد و در این باره به «حمایت» می گوید: در صورت مبارزه با قلیان در اماکن عمومی موقعیت برای استفاده از آن به شکلی غیرقانونی تر فراهم می شود. بنابراین سیاست گذاری صحیح، اطلاع رسانی از مضرات مصرف قلیان، برنامه ریزی اصولی برای بالا بردن سطح نشاط اجتماعی جامعه و ایجاد و ارائه مراکز تفریحی سالم، ارزان و حتی رایگان برای اقشار جوان به طور حتم در کاهش تعداد افراد علاقه مند به استعمال قلیان نقش به سزایی خواهد داشت. وی با بیان اینکه هنوز نهادهای متولی، خود به توافق همگانی در خصوص ممنوعیت استفاده از قلیان نرسیده اند افزود: تعددسیاست گذاری ها، تنوع سلیقه ها و موازی کاری موجب شده قلیان به عنوان یک آسیب اجتماعی شناخته شود و در صورتی که با مراکز قانونی مقابله شود قهوه خانه های زیرزمینی به وجود می آیند. وی لزوم همکاری بیش از گذشته نهادهایی مانند نیروی انتظامی، وزارت بهداشت و درمان، مجمع امور صنفی، وزارت ورزش و جوانان و دیگر ارگان های مربوط را در کنار یکدیگر بسیار محسوس دانست و افزود: تجزیه و تحلیل کارشناسی ممنوعیت استفاده از قلیان باید بین این گونه نهادها به شور و بررسی گذاشته شود تا نتیجه ای مطلوب و کارآمد حاصل شود. 

حال در کنار این گفته بهتر است این نکته را از زبان دبیر اجرایی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات بشنوید که گفته: دولت در بحث ممنوعیت عرضه قلیان در اماکن عمومی باید مثل پرداخت یارانه ها عمل کند. دکتر محمدرضا معدنی گفته دولت زمانی که بحث یارانه ها را مطرح کرد، اگر نمی توانست پول یارانه را به حساب مردم واریز کند یک نوع سلب اعتماد ازدولتمردان می شد. در بحث قلیان هم به همین شکل است، اگر از عرضه قلیان در سطح اماکن عمومی جلوگیری نشود، قطعا نخواهیم توانست زیرساخت ها را عملیاتی کنیم و یک سلب اعتماد به وجود می آید.البته این پزشک گفته است ضرر و زیان قلیان چند برابر سیگار است به طوری که هر وعده مصرف آن برابر با کشیدن 150 نخ سیگار است.بر اساس این گزارش طبق آمار و اسناد، حدود 90 سال پیش در شهر 150 هزار نفره تهران، 450 قهوه‌خانه وجود داشته و با گذشت این همه سال از آن زمان، قلیان همچنان به عنوان یک تفریح رایج در میان علاقه مندان است زیرا با سنت و آداب و رسوم ما یکی شده با این تفاوت که در حال حاضر نحوه استعمال آن به شکل های مختلف و خطرآفرین مسئولان را برآن داشته تا هرازگاهی به این بیندیشند که از گسترش آن جلوگیری کنند. ولی شاید این بار قوه قضاییه بتواند مسئولان را به سمت ساماندهی این آسیب اجتماعی سوق دهد.