حدود مسئولیت کیفری اطفال
کودکان در صورت ارتکاب جرم فاقد مسئولیت کیفری‌اند و در صورت ارتکاب جرم تربیت آنان با نظر دادگاه بر عهده سرپرست قانونی‌شان و در صورتی که دادگاه تشخیص دهد با کانون اصلاح و تربیت اطفال است.
امروزه چه در سطح داخلی و چه از حیث بین‌المللی، مقررات و اصولی برای رسیدگی به جرایم اطفال و حدود مسئولیت کیفری آنان وجود دارد که همگی با نگاهی اصلاحی می‌خواهند شرایط را برای دوباره اجتماعی شدن این قشر فراهم کنند. حتی در مورد این اشخاص به جای کلمه «بزهکار» از اصطلاح «اشخاص معارض با قانون» استفاده می‌شود.
تعریف طفل
صرف نظر از اختلاف عقایدی که در خصوص سن مسئولیت کیفری و به تبع در تعریف طفل وجود دارد، مطابق مقررات موجود طفل کسی است که به حد بلوغ شرعی نرسیده است و سن بلوغ شرعی در کشور، برای دختر 9 سال و برای پسر
15 سال قمری است. با این حال رسیدگی به جرایم اشخاص بالغ کمتر از 18 سال همانند افراد نابالغ در دادگاه اطفال صورت می‌گیرد.
مسئولیت کیفری اطفال
کودکان در صورت ارتکاب جرم فاقد مسئولیت کیفری‌اند و در صورت ارتکاب جرم تربیت آنان با نظر دادگاه بر عهده سرپرست قانونی‌شان و در صورتی که دادگاه تشخیص دهد با کانون اصلاح و تربیت اطفال است.
در صورتی که طفل مرتکب قتل یا ایراد صدمه بدنی شود عاقله یعنی بستگان ذکور نسبی پدر و مادر یا پدر ( به ترتیب طبقات ارث) مسئولیت پرداخت دیه را دارند. اما اگر کودک مال دیگری را تلف کند از اموال او خسارت وارده جبران می‌شود.
ترتیب رسیدگی به جرایم اطفال
در صورت ارتکاب جرم توسط کودک پرونده کیفری او مستقیماً در دادگاه مطرح می‌شود و تحقیقات مقدماتی از او در دادسرا به عمل نمی‌آید. قانونگذار برای رفاه حال این قشر از جامعه و این که به صورت تخصصی به جرایم آنان رسیدگی شود، در هر حوزه قضایی یک یا چند شعبه از دادگاه‌های عمومی را برای رسیدگی به جرایم اطفال اختصاص داده است. در این شعبه‌ها فقط به جرایم اطفال و نیز افراد بالغ کمتر از 18 سال رسیدگی می‌شود.
برای رسیدگی به جرایم اطفال ابتدا دادگاه به سرپرست طفل اعلام می‌کند تا همراه او در دادگاه حاضر شود یا این که برای طفل وکیل معرفی کند. چنانچه سرپرست طفل حضور نیابد یا از معرفی وکیل خودداری کند، دادگاه برای طفل وکیل تسخیری تعیین می‌کند تا از حقوق طفل در دادگاه دفاع کند.
هر گونه تحقیق از طفل توسط قاضی دادگاه صورت می‌گیرد و اقداماتی که توسط پلیس یا دادسرا برای انجام تحقیقات مقدماتی در خصوص سایر افراد انجام می‌گیرد در خصوص اطفال باید توسط دادگاه صورت گیرد.
اصولاً احضار طفل برای انجام تحقیقات مقدماتی و رسیدگی به جرم از طریق سرپرست او به عمل می‌آید و در صورت عدم حضور طفل جلب می‌شود.
در جریان تحقیقات از طفل اگر ضرورتی به نگهداری از طفل نباشد برای امکان دسترسی به او و جلوگیری از فرارش دادگاه می‌تواند به یکی از روش‌های زیر عمل کند:
- سرپرستش را به حضور به موقع طفل نزد دادگاه ملتزم کند.
- سرپرست طفل یا شخص ثالثی برای آزادی طفل وثیقه‌ای بسپارند.
چنانچه طفل فاقد سرپرست باشد یا سرپرست طفل ملتزم و متعهد نشود یا وثیقه نسپارد و شخص ثالثی نیز حاضر به معرفی وثیقه نشود، دادگاه دستور می‌دهد تا طفل متهم، تا زمان صدور رای و اجرای آن در کانون اصلاح تربیت به صورت موقت نگهداری شود و اگر در حوزه قضایی دادگاه کانون اصلاح وجود نداشته باشد، کودک به تشخیص دادگاه در محل مناسب دیگری نگهداری خواهد شد.
همچنین اگر نگهداری طفل برای انجام تحقیقات و یا جلوگیری از تبانی با سایر همدستان ضرورت پیدا کند دادگاه می‌تواند دستور دهد تا به طور موقت از متهم در کانون مراقبت به عمل آید.
رسیدگی به جرایم اطفال به صورت غیرعلنی است و در دادگاه فقط والدین و وکیل مدافع طفل و شهود و مطلعان و نماینده کانون اجازه حضور دارند. آن هم به تشخیص دادگاه و انتشار جریان محاکمه اطفال در جراید و رسانه‌های گروهی و تهیه فیلم یا عکس از جریان دادرسی یا افشای هویت و مشخصات طفل متهم ممنوع و جرم است و در صورت ارتکاب، شخص یا اشخاص مرتکب به 91 روز تا یک سال حبس یا جزای نقدی از 500 هزار ریال تا 12 میلیون ریال محکوم خواهند شد.
در صورتی که دادگاه طفل متهم را مقصر تشخیص دهد برابر گزارش‌هایی که از وضع او از کانون دریافت می‌کند می‌تواند در تصمیمات خود در خصوص او تجدید نظر کند و مدت نگهداریش را در کانون تا یک چهارم تخفیف دهد.
در هر صورت رأی دادگاه اطفال در خصوص اتهام وارده به طفل قابل تجدید نظر در دادگاه تجدید نظر استانی که دادگاه اطفال در حوزه آن واقع شده است، خواهد بود
