افراد بسیار کمی حتی در میان وکلا از این موضوع اطلاع دارند که اولین وکلای زن ایران چه کسانی بوده‌اند. خدیجه کشاورز، کاترین سعید خانیان و مهرانگیز منوچهریان سه وکیل زن ایرانی هستند که اگرچه از برخی جنبه‌های زندگیشان، اطلاعات اندکی در دست است اما بدون شک مسیر وکالت زنان در سال‌های بعد با تلاش، انگیزه و اراده آن‌ها هموار شده است؛ به نحوی که اکنون آمارها نشان می‌دهد از کل شرکت‌کنندگان در آزمون وکالت سال 85، حدود 41 درصد را خانم‌ها تشکیل می‌دهند.
خدیجه کشاورز؛ اولین وکیل زن ایران از نظر تقدم زمانی
خدیجه کشاورز به لحاظ تقدم زمانی اولین وکیل زن ایران محسوب می‌شود که در 21 فروردین سال 1316 پروانه وکالت پایه دو دریافت کرد. گفته می‌شود هنگامی که وی درخواست پروانه وکالت داده بود یک عضو کانون وکلای آن دوره- که تحت نظارت دادگستری بود- اعتراض کرد که اگر قرار باشد زنی پروانه وکالت بگیرد من از ادامه شغل وکالت معذورم اما رییس هیات مدیره یعنی سیدهاشم وکیل پروانه وکالت خانم کشاورز را می‌پذیرد.
وی که گفته می‌شود فردی بسیار سخت کوش، محکم، بااراده و مصمم بوده و در همه امور با همسرش همکاری و همراهی نزدیک داشته، متولد سال 1283 در ناحیه سه حسن‌آباد است. او دکترای حقوق خود را از دانشکده تولوز گرفت و عنوان پایان‌نامه او "کار زنان و کودکان در امور کارگری در ایران" است.
کشاورز در سال 24 به دلیل اینکه نتوانسته بود در فاصله سال‌های 16تا 24 وکالت کند، درخواست تمدید پروانه پایه دو می‌دهد و در 9 مهرماه سال 25 تقاضای پروانه وکالت پایه یک می‌کند. وی در متن درخواست خود با توضیح اینکه " یک بار در سال 1316 و پس از آن در سال 1324 تقاضای پروانه وکالت دادگستری کردم متاسفانه برخلاف قانون به اینجانب پروانه درجه دو وکالت دادگستری داده‌اند؛ اینک تقاضا دارم مقرر فرمایید که پروانه پایه یک که قانونا استحقاق آن را دارم صادرشود." در پاسخ درخواست عنوان می‌شود که "چون دکتر در حقوق است و در تاریخ 25 تیرماه 25 دو سال سابقه وکالت او تکمیل می‌شود؛ بنابراین صدور پروانه مورد تقاضا بر طبق شق 3 ماده 3 قانون وکالت بلا مانع است" به این ترتیب در 25 مهر سال 25 با صدور پروانه پایه یک او موافقت می‌شود.
او با وجود موانع فرهنگی بسیار آن زمان به اشتغال به حرفه وکالت دادگستری اصرار می‌کند و در تحولات آن زمان نیز نقش داشته است؛ همسر وی فریدون کشاورز مدتی در کابینه قوام‌السلطنه وزیر فرهنگ بود که پس از ترور محمدرضا شاه از کشور متواری شد و کشاورز نیز همراه همسرش به کشورهایی مانند فرانسه، عراق، الجزایر و نهایتا سویس رفت. وی در دهه 60 در خارج از ایران درگذشت.
کاترینا سعید خانیان؛ وکیل سفارت شوروی
از کاترین سعید خانیان اطلاعات بسیار کمی در دست است. با اینکه زمان دقیق گرفتن پروانه وکالت او در دست نیست اما شنیده‌ها حاکی از آن است که وی دومین وکیل زن از نظر تقدم تاریخی محسوب می‌شود.
گفته می‌شود که وی با سفارت شوروی همکاری داشت و وکیل شوروی بوده است و وکالت‌های دادگاهی را نمی‌پذیرفت. سعیدخانیان به زبان روسی تسلط داشت و حدود سال 1310 یعنی ده دوازده سال پس از انقلاب کبیر روسیه که حدود سال 1918 بود فارغ‌التحصیل شد. البته به نظر می‌رسد که او بیشتر از کشاورز کار وکالت را به شکل عملی انجام داده است اما زیاد در ایران فعالیت نداشته و بعدها نیز به پاریس می‌رود.
مهرانگیز منوچهریان؛ برنده دو جایزه بین‌المللی
اگرچه مهرانگیز منوچهریان اولین وکیل زن ایران به لحاظ زمانی نیست اما از نظر ابعاد کاری و فعالیت‌های حرفه‌یی می‌تواند شاخص‌ترین چهره در میان این سه زن باشد. وی به دلیل فعالیت‌هایش برنده جایزه صلح حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال 1968 و برنده جایزه صلح مرکز صلح جهانی از طریق حقوق درسال 1971 بوده است.
مهرانگیز منوچهریان متولد اول مهرماه 1285 در مشهد است و تاریخ وفات او 14 تیرماه 1379 است. او مدرک دکترای خود را در رشته حقوق قضایی (جزا) در سال 1341 از دانشگاه تهران می‌گیرد و پایان نامه خود را با موضوع جرایم اطفال- طرح تاسیس محاکم اختصاصی اطفال ارایه می‌دهد. وی در مهرماه 36 درخواست می‌کند که کانون وکلای ایران جهت مطالعه در محاکم اختصاصی اطفال و بنگاه‌های وابسته با آن نهاد او را به کشورهای فرانسه، انگلستان، اسپانیا، سوییس، بلژیک، ایتالیا، آلمان، هلند و کشورهای متحد آمریکا معرفی کند.
منوچهریان در سال 36 پروانه وکالت پایه یک دریافت می‌کند و طی سال‌های 27 تا 61 وکیل پایه یک دادگستری و مشاورحقوقی محسوب می‌شده است. او سناتور انتصابی مجلس سنا در سال‌های 1342 تا 1351 و مشاور حقوقی و جرم شناس در کانون هدایت کودک وابسته به انجمن ملی حمایت کودکان درسال‌های 1341 تا 1345 بوده است. اسناد موجود در پرونده وی نشان می‌دهد که در آبان سال‌های 34 تا 41 و 44 تا 55 و57 تا 59 پروانه وکالت وی تمدید شده است. وی در جلسه 13 تیرماه 1347 هیات مدیره کانون وکلا به عضویت کمیسیون بین‌المللی کانون وکلا انتخاب شد. در حالی‌که گفته می‌شود در آن زمان زنان را در کانون وکلا نمی‌پذیرفتند.
در کتاب "سناتور؛ فعالیت‌های مهرانگیز منوچهریان بر بستر مبارزات حقوقی زنان در ایران" نوشته احمدی خراسانی و پروین اردلان که در سال 82 به چاپ رسیده است، درباره سوابق وی آمده است: او مسلط به زبان فرانسه و انگلیسی و آشنا به زبان‌های آلمانی و عربی بوده، دبیر فلسفه و روانشناسی در سال‌های 1317 تا 32 در دبیرستان‌های تهران و دانشسرای عالی- استاد حقوق جزا درسال‌های 43- 47 در موسسه عالی حسابداری، استاد حقوق در بخش قضایی و مشاوران اجتماعی دانشگاه ملی ایران 45- 46، استاد مرکز آموزش سازمان امور استخدامی کشور در سال‌های 48- 50 بوده است.
همچنین عنوان شده است که وی موسس و رییس و بعدها عضو اتحادیه زنان حقوقدان ایران بوده است که به قول توران شهریاری، کارآموز وی این اقدام منوچهریان یکی از اجتماعات بسیار مهم محسوب می‌شد که در آن بیش از 50 زن حقوقدان از سراسر جهان به تهران آمدند و جلسه جهانی زنان حقوقدان در ایران تاسیس شد.
او همچنین عضو کانون وکلای دادگستری ایران از سال 28 ، عضو اتحادیه بین‌المللی وکلای دادگستری، عضو اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان، رییس افتخاری مادام العمر اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان از سال 1963، عضو مرکز صلح جهانی از طریق حقوق، عضو انجمن آمریکایی حقوق بین‌المللی، عضو کمیته مکاتبات وابسته به شورای ملی زنان آمریکا، موسس و رییس سازمان داوطلبان حمایت خانواده، عضو انجمن بین‌المللی حقوقدانان، عضو اتحادیه بین‌المجالس و اولین زن عضو هیات منصفه مطبوعات بوده است.
منوچهریان در 26 کنفرانس شرکت کرد و 39 عنوان ترجمه و تالیف و 15 مورد ترجمه میثاق های بین المللی از وی برجا مانده است.
شهریاری: نسل مادربزرگ‌ها راه دانشکده حقوق را بر روی زنان گشودند
توران شهریاری که خود ششمین وکیل زن ایران محسوب می‌شود و دوره کارآموزی‌اش را نزد منوچهریان گذرانده به ایسنا می‌گوید: مهرانگیز منوچهریان راه دانشکده حقوق را بر روی زنان گشود و در نتیجه ممارست آن‌ها رشته‌ای به نام حقوق جزا به خصوص برای کودکان بزهکار در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) ایجاد شد و منوچهریان اولین زنی است که در دانشگاه تهران حقوق ایرانی را خوانده بود.
وی با اشاره به اینکه اکنون درصد زنان شرکت کننده در آزمون‌های وکالت و اختبار افزایش یافته که نتیجه تلاش‌های این سه نفر است می‌گوید: تعداد زنان بیش از 30 نفر در سال 42 نبود. منوچهریان یک کتاب در انتقاد از قوانین به لحاظ حقوق زن به چاپ رساند که اولین کتابی است که یک زن حقوقدان نوشته است.
وی با اشاره به اینکه منوچهریان زنی بود که به خاطر ماده 14 قانون گذرنامه از مقام سناتور استعفا کرد گفت: وقتی او از سمت سناتوری استعفا کرد، اشرف هم خوشش آمد که او دیگر سناتور نیست. در آن زمان اشرف نمی‌خواست زنی بالاتر از او باشد و به همین دلیل اجازه نداد که افتخارات او رو شود.
شهریاری با بیان اینکه آن‌ها نسل مادربزرگ‌ها محسوب می‌شوند، به ایسنا می‌گوید: بیشتر فعالیت آن‌ها فرهنگی بود و مسلما آگاهی و اطلاعات زنان در حال حاضر به دلیل گسترش ارتباطات بین‌المللی بسیار بیشتر است. در آن زمان کار زن را خیلی جدی نمی‌گرفتند ولی این‌ها رفتند و مقاومت کردند.
