تبیین جامعه شناسی
جامعه شناسی علمیست که واکُنشهای زنده گی اجتماعی و پدیده های محیط اجتماعی را با روشهای علمی مشاهده، آزمایش و تجربه مورد پژوهش قرار داده و سعی میکند آن ها را ابتدا توصیف و سپس طبقه بندی کند تا بتواند با روشی علمی به رابطه بین آن پدیده ها پی ببرد و عواملی که باعث پیدایی آن پدیده هاست شناخته و اثرهای آن ها را در پدیده های اجتماعی دیگر بشناسد.
و یا جامعه شناسی علمیست که رفتارهای اجتماعی انسان را در جامعه یی که زنده گی میکند با توجه به فرهنگ یعنی «مجموعه یی از میراثهای اجتماعی چون آداب و رسوم و سنن، اخلاق و رسوم اخلاقی، میثاقها و قراردادهای اجتماعی مورد بررسی و مطالعه قرار میدهد». جامعه شناسی به مطالعهء پدیده های اجتماعی در رابطه با پدیده های اقتصادی و سیاسی نیز توجه مینماید و اثرها و عوارضی که این پدیده ها در یک دیگر دارند به منظور خیر و صلاح عمومی و رفاه اجتماعی مورد توجه قرار میدهد.
جامعه شناسی از مقایسهء جوامع مختلف، عوامل مؤثر در پیشرفتهای اجتماعی برخی از جوامع را مورد مطالعهء تطبیقی قرار میدهد و عواملی را که باعث عقبنگهداشته شده گی برخی جوامع دیگر است، تبیین مینماید و شیوه هایی را هم که برای دگرگونی و از بین بردن این گونه عوامل است بیان میکند و در این راه از علوم اجتماعی دیگر چون علوم تاریخی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی و مردمشناسی کمک میگیرد. شناخت، تجزیه و تحلیل پدیده ها و واقعیتهای اجتماعی و عوامل به وجود آورندهء آن ها و اثرها و تأثیر و تأثرهای این پدیده ها در یک دیگر، بدان گونه که هستند و به گونه یی که باید باشد، کار دیگرِ جامعه شناسیست.
با توجه به عبارتهایِ که در بیان جامعه شناسی مطرح شد بد نیست که نظریه های برخی جامعه شناسان را در این مورد نیز بیان کنیم. یکی از جامعه شناسان، علم جامعه شناسی را، «شناخت پدیده های اجتماعی میداند» و دیگری آن را «علم نهادهای اجتماعی تعریف میکند» و نهادها را نیز پایه های اساس زنده گی اجتماعی میداند.
جامعه شناسی میگوید، تنها «جامعه شناسی قادر است واقعیتهای اجتماعی را بهتر شناخته و آن ها را تبیین کند»؛ جامعه شناس دیگری آن را «علم سازمانهای اجتماعی دانسته»، میگوید:
کار اصلی این علم «مطالعه در تغییرهای اجتماعیست که در جوامع روی میدهد و تأثیرهایی که واقعیتهای اجتماعی در تحولهای محیط اجتماعی دارند» به کمک جامعه شناسی قابل شناخت است.
یکی از جامعه شناسان، جامعه شناسی را علمی که «به مطالعهء رفتارهای اجتماعی میپردازد، تعریف میکند» و جامعه شناس دیگری آن را علمی که «به مطالعهء عوارض اجتماعی میپردازد، تعریف میکند» و یا جامعه شناس دیگری آن را علمی که «به مطالعهء واکنشهای اجتماعی در جامعه میپردازد، تعریف میکند».
با توجه به تعاریف جامعه شناسی که تا این جا مطرح شد و یا نظریه های گروهی از جامعه شناسان که تاکنون بیان گردید، میتوان چنین نتیجه گرفت: «جامعه شناسی علمیست که زنده گی اجتماعی مردمان جوامع مختلف را عموماً و با توجه به نهادهای اجتماعی موجود در آن گونه جوامع و روابط اجتماعی حاکم بر آن ها را مورد مطالعه و تحقیق قرار داده و برای آینده نگری در آن جوامع به مقایسه، تجزیه و تحلیل دگرگونی و تحول پذیری آن ها پرداخته، از نتایج دیگر علوم اجتماعی چگونه گی روابط افراد را با هم و با محیط اجتماعی آن ها برای کشف قوانین عمومی حاکم بر جامعه و زنده گی اجتماعی مشخص و معین میکند».
زیرا دانش جامعه شناسی همواره در پی کشف و شناخت مطالعهء زنده گی اجتماعیست. پس موضوع اصلی جامعه شناسی مطالعهء زنده گی اجتماعی یعنی واکنشهای اجتماعی متقابلیست که افراد انسانی را به هم دیگر پیوند میدهد. برخی از این واکنشها بر اثر تکرار تثبیت شده و دارای سازمان میگردند و بیشترین افراد هر جامعه رفتارهای اجتماعی خود را با این گونه سازمانهای اجتماعی هماهنگ میسازند. زیرا همهء جنبه های زنده گی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی، هنری و فرهنگی هر یک از نوعی سازمان اجتماعی بهره ور گردیده اند. بنابراین هرکس از زمانی که متولد میشود تا وقتی که میمیرد در درون این گونه سازمانهای اجتماعی به سر میبرد و همین سازمانهای اجتماعیست که شخصیت اجتماعی او را تشکیل داده و رفتارهایش را شکل میدهند، از طرف دیگر به واسطهء این سازمانهاست که راه و رسم زنده گی اجتماعی از نسلی به نسل دیگر با مختصر تغییری منتقل میشود.
هدف اصلی و نهایی عُلمای جامعه شناسی از طریق روش تحلیلی، نشاندادن شیوه های زنده گی اجتماعی در جوامع مختلف و مقایسهء آن ها با یک دیگر، به منظور بهترکردن اوضاع اجتماعی جوامع و خیر و صلاح عمومیست.
چون علوم اجتماعی عام یعنی مردمشناسی، تاریخ و جامعه شناسی در بیان قوانین اجتماعی مربوط به هرجامعه از قوانین و پدیده های علوم اجتماعی خاص یعنی علم روانشناسی، علم اقتصاد، علم سیاست و علم حقوق کمک میگیرند، بنابراین نمیتوان علم جامعه شناسی را نیز در بیان قوانین علمی مربوط به خود از علوم اجتماعی دیگر کاملاً بی نیاز دانست.
از طرف دیگر چون هر دگرگونی، تغییر و تحول در زنده گی اجتماعی مردم از طریق قوانین علوم اجتماعی قابل بررسی و تحقیق است، توجه جهانیان به علم نوپای جامعه شناسی روز به روز بیشتر میشود.
