در گفت وگوی پروفسور امین با «اعتماد» مطرح شد
نویسنده: آرمان محمودیان
تعارضات نظام های کیفری ملی، موجب عدم تعقیب جرایم می شود حال آنکه جرایم بین المللی فراتر از نظام های ملی است و ایجاد یک نظام عدالت کیفری بین المللی برای مبارزه با بزهکاران بین المللی است که دارای صلاحیت تعقیب مجرمان بین المللی، فراتر از مفهوم مرزهای ملی و جغرافیایی باشد. صلاحیت ذاتی دیوان، رسیدگی به جنایات مندرج در اساسنامه یعنی جنایت علیه بشریت، نسل کشی جنایات جنگی، جنایت تجاوز برابر ماده 13 اساسنامه است
پس از جنگ جهانی دوم و با تشکیل سازمان ملل متحد، عرصه روابط بین الملل بازیگرانی جدیدتر پیدا کرده است: بازیگرانی تازه به صحنه آمده که دیگر ملبس به جامه دولت یا اتلاف دولت های هم سو نیستند، نو رسیدگانی که در قامت نهادهای بین المللی غیردولتی به ایفای نقش می پردازند. پس از سقوط شوروی و خارج شدن دنیا از حالت دو قطبی بودن و با به صحنه درآمدن قدرت های در حال ظهور درشرق دور، امریکای لاتین و خاورمیانه، جهان به سوی چند قطبی شدن در حال حرکت است، حرکتی که پایاپای آن نقش نهادهای بین المللی در مسیر حل اختلافات و تعارضات بین المللی توسعه می یابد.
یکی از این نهادها دیوان بین الملل کیفری است. دیوان مذکور در چند سال اخیر بالاخص با ظهور جنگ های داخلی در کشورهای مختلف به یکی از بازیگران صحنه بین الملل تبدیل شده است. از این جهت برای واکاوای چیستی و چرایی های این نهاد بین المللی با پروفسور امین گفت وگویی داشتیم. پروفسور سیدحسن امین در سال 1327 در محله پامنار در شهر تاریخی سبزوار در خاندان امین الشریعه متولد شد. در 17 سالگی در 1345 وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. کارشناسی و کارشناسی ارشد را از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. سید حسن امین در سال 1354 خورشیدی جهت ادامه تحصیل و کسب بیشتر دانش جهانی به کشور انگلستان سفر می کند. او با توجه به علاقه خود ترجیح می دهد تا در رشته حقوق بین الملل در دانشکده حقوق دانشگاه گلاسکو به تحصیل بپردازد. عنوان تز دکترای او «رژیم حقوقی فلات قاره در حقوق بین الملل عمومی با تکیه مخصوص بر خلیج فارس» بود. پروفسور سید حسن امین در سال 1992 به عنوان دادستان موقت شهر گلاسکو برگزیده می شود و حق وکالت در دادگاه های عالی اتحادیه اروپا و دادگاه حقوق بشر اروپایی را به دست می آورد. در حال حاضر وی استاد مدعو حقوق در دانشگاه مطالعات خارجی پکن است و نیز به وکالت دادگستری در ایران می پردازد.
چگونگی پیدایش دیوان بین المللی کیفری و فلسفه چرایی آن را توضیح بفرمایید؟
اساسنامه دیوان بین المللی کیفری، درپی قطعنامه مجمع سازمان ملل، با تایید 120 کشور جهان در1998 به تصویب رسید و با پشتیبانی و عضویت 60 کشور موجودیت یافت و اکنون 111 کشور عضو آن شده اند. این دیوان برای آن تاسیس شد که جرایم بین المللی را که در قلمرو کشورهای عضو ارتکاب شده باشد، یا راسا یا با ارجاع از سوی شورای امنیت سازمان ملل، تعقیب و محاکمه و مجازات کند. فلسفه وجودی پیدایش دیوان، حفظ ارزش های بشری و جهانی است، با هدف احترام به اجرای عدالت بین المللی و حفظ صلح و امنیت جهان.
دیوان از نظر ساختار تشکیلاتی چگونه است؟
در حقیقت، تشکیلات دیوان بین المللی کیفری مانند هرسیستم قضایی، از چهار بخش اداری (دبیرخانه)، دادستانی (تعقیب و تحقیق)، بخش دادگاه (دادرسی و محاکمه در مراحل بدوی و تجدید نظر) با نتیجه برائت یا محکومیت و بخش اجرای احکام تشکیل شده.
به عبارت دیگر از جهت ساختار اداری و تشکیلات سازمانی، دیوان چهار رکن دارد:
1- بخش دبیرخانه (بخش اداری)
2- بخش دادستانی (برای تحقیق و تعقیب)
3- بخش قضایی که سه شعبه دارد:
الف- بخش تحقیقات مقدماتی و احراز صلاحیت
ب- بخش محاکمه موضوعی و ماهوی
ج- بخش تجدید نظر
4- بخش اجراییات و ثبت
ضمانت اجرای این آرای صادره از دیوان و قابلیت تجدیدنظر آرای صادره چگونه قابل تفسیر است؟
دلیل عمده و علت غایی تشکیل دیوان، همان داشتن ضمانت اجرا است و حال آنکه نوعا حقوق بین الملل عمومی ضمانت اجرا ندارد، حال درباره جرایم بین المللی چهارگانه ارتکابی توسط هر شخص حقیقی بالاتر از 18 سال، ضمانت اجرای نظام بین المللی جدی شده. یعنی این دادگاه می تواند متهمان را بازداشت کند، آنها را محکوم کند و حکم را اجرا کند. قطعیت حکم، موکول به آن است که حکم صادره از دادگاه بدوی، در شعبه تجدیدنظر تایید و ابرام شود.
دایره صلاحیت دیوان در حوزه جرایم و مجرمین مشمول چه مواردی است؟
تعارضات نظام های کیفری ملی، موجب عدم تعقیب جرایم می شود حال آنکه جرایم بین المللی فراتر از نظام های ملی است و ایجاد یک نظام عدالت کیفری بین المللی برای مبارزه با بزهکاران بین المللی است که دارای صلاحیت تعقیب مجرمان بین المللی، فراتر از مفهوم مرزهای ملی و جغرافیایی باشد. صلاحیت ذاتی دیوان، رسیدگی به جنایات مندرج در اساسنامه یعنی جنایت علیه بشریت، نسل کشی، جنایات جنگی، جنایت تجاوز برابر ماده 13 اساسنامه است.
منظور از این صلاحیت زمانی دیوان چیست؟
صلاحیت دیوان دایمی است. اما عطف بماسبق نمی شود یعنی چون دیوان رسما در اول جولای 2002 تاسیس شد نسبت به جرایمی که پس از این تاریخ در قلمرو کشورهای عضو یا توسط اتباع آن کشورها در هر کجای جهان ارتکاب شود، صلاحیت پیدا می کند.
چرا دیوان بین المللی کیفری برخلاف دادگاه های ویژه یوگسلاوی و رواندا دارای صلاحیت ملی نیست و منظور از صلاحیت تکمیلی آن چیست؟
صلاحیت تکمیلی دیوان، مربوط به هنگامی است که سیستم های قضایی داخلی و ملی متاثر از جرایم بین المللی، قادر به تحقیق و تعقیب یا محاکمه مجرمین نباشد. به عبارت دیگر، برابر اساسنامه دیوان صلاحیت اصلی و مسوولیت اولیه با محاکم ملی است و در صورتی که دستگاه قضایی ملی، مایل یا قادر به تعقیب نبود، دیوان اعمال صلاحیت می کند، نه آنکه جایگزین محاکم ملی باشد.
رابطه این نقش آفرینی دیوان بین المللی کیفری در عرصه بین الملل با اصل مصونیت دولت ها در حقوق بین الملل را چگونه ارزیابی می کنید؟
از جهت کلی، دیوان، حاکمیت های ملی را بر اساس انتخاب و اختیار خود دولت ها به عضو شدن در این نظام بین المللی محدود می کند، یعنی، صلاحیت دیوان، تکمیلی است، اگرچه صلاحیت متقارن هم وجود دارد یعنی هم محاکم ملی و هم دیوان هر دو می توانند به بخشی از جرایم مورد صلاحیت دیوان، رسیدگی کنند. این امر، مخصوصا در شرایطی که محاکم ملی کارآمد یا مستقل نباشند، خیلی کاربرد دارد.
روزنامه اعتماد، شماره 2649 به تاریخ 21/1/92، صفحه 12 (حقوق)
